Орон нутаг дахь цахим шилжилтийг эрчимжүүлэх, бүсчилсэн хөгжлийн зорилтод нийцүүлэн, ЦХХХЯ-наас баталсан “Цахим аймаг” бодлогын зөвлөмжийн хэрэгжилтийг хангах зорилго бүхий мэдээлэл технологийн нэгдсэн арга хэмжээ “Цахимд хэвшье” аяны ажлын хэсгийн ахлагчаар ЦХХХ-ны дэд сайд Ж.Эрхэмбаатар ажиллаж байна. Арга хэмжээний хүрээнд ажлын хэсгийн бүрэлдэхүүн Сэлэнгэ аймгийн удирдлагууд болон төрийн албан хаагчид, мэдээллийн технологийн мэргэжилтнүүдэд Цахим хөгжил, харилцаа холбооны яам болон харьяа, салбар байгууллагууд, Монголын программ хангамж үйлдвэрлэгчдийн холбооноос нэгдсэн хурал, уулзалтыг зохион байгуулж, аймаг, орон нутаг дахь цахим шилжилт ямар түвшинд байгааг үнэлж дүгнэхийн зэрэгцээ зөвлөмж, мэдээллийг өгч, зөвлөн туслах үйлчилгээ үзүүлж ажиллалаа. Сэлэнгэ аймаг 107 мянга гаруй хүн амтай. Бүх сумд шилэн кабельд холбогдсон. Нийт 49 баг байдгаас 24 нь 4G сүлжээнд, 25 баг нь 3G сүлжээнд холбогдсон. Эдийн засгийн тэргүүлэх салбар Хөдөө аж ахуй, Газар тариалан. Төрийн үйлчилгээний нэгдсэн систем (И-Монгол)-д 73 үйлчилгээг холбосон. 2 байршилд төрийн цахим үйлчилгээний “Хурдан” цэг үйл ажиллагаагаа явуулж, өнөөдрийн байдлаар 5000 гаруй иргэдэд төрийн үйлчилгээг хаанаас ч ойр хүргэн ажиллаж байна. Аймгийн хэмжээнд 27.354 иргэн буюу 37.1% нь тоон гарын үсэгтэй болсон байна.

“Өгөгдлийн интеграци: ХУР & ДАН шийдэл” төр хувийн хэвшлийн хамтарсан шийдэлтэй уулзалт өнөөдөр /2024.11.22/ болж байна. Төрөөс “Дижитал шилжилт” хийж байгаа боловч төрд буй мэдээллийг иргэн ашиглахдаа дахин лавлагаа авч, төрийн байгууллага хооронд дахин үйлчлүүлэх шаардлагатай болдог. Тиймээс төрд байгаа өгөгдлийг хиймэл оюунд суурилан эмхэтгэж, боловсруулж, иргэдэд нэг цонхоор үйлчлэх нөхцөлийг бүрдүүлэх асуудлыг хөндлөө.     ЦХИХХ-ны сайд Ц.Баатархүү “Өнөөдөр дижитал шилжилт хийгдэж байгаа ч төрд байгаа мэдээллийг лавлагаа болгож нэхсэн хэвээр байна. Энэхүү шилжилтийн хүрээнд төрийн ямар үйлчилгээ цөөрсөн бэ гэх асуулт гарч ирнэ. Шилжилт нэрийн дор дарга нар бүр өөр өөрийн шийдлийг санал болгохоос илүү нэгдсэн өгөгдлийг ашиглан, иргэдэд хүндрэлгүй үйлчилгээ үзүүлэх нь чухал. Өөрөөр хэлбэл, хэлбэрийн төдий бус агуулга, үр дүнд анхаарч шийдлийг нэвтрүүлэхээр зорьж байна. Төрөөс үзүүлж буй үйлчилгээ хялбар, цөөн, уялдаатай байх ёстой. Нэг хүн 11 төрийн байгууллага дээр очдог биш “Дан” системээр өөрийгөө цахим орчинд таниулан төрийн үйлчилгээг авдаг байх, төрийн мэдээллийн суурь шинэчлэл хийхийн тулд цугларч байна. Хиймэл оюунд суурилсан стратегийг нэвтрүүлнэ. Ингэхдээ өгөгдлийг боловсруулах, сургах, эрэмбэлэх хэрэгтэй. Төрийн үйл ажиллагаа, шийдвэр гаргалтад хиймэл оюуныг ашиглахад нэгдэж, ажиллах хэрэгтэй болж байна. ЦХИХХЯ-ны хийх ёстой зүйл бол “Дижитал шилжилт”-ийг сууриар нь шийдэх. Төрийн үйлчилгээ болгоныг цахимжуулах тухай ярьж байгаа ч төрд байгаа дата мэдээллийг нэгтгэх, зарим үйлчилгээг хувийн хэвшилд шилжүүлэх, мэргэжлийн холбоонд өгөх тухай ярьж эхлээгүй байна. Хэлбэрт баригдалгүй, асуудалд хандсан, шийдэлд төвлөрсөн, үр дүн гаргасан уулзалтыг хийхээр зорьж, энэхүү уулзалтыг зохион байгуулж байна” хэмээн онцоллоо.  Харамсалтай нь e-mongolia системээс гаргасан лавлагааг хувийн хэвшил хүлээн зөвшөөрөхгүй, тэр дундаа арилжааны банкуудын шаардлага иргэдэд хүндрэл учруулах нь бий. Иймд төрд байгаа мэдээллийг иргэнээс нэхэхгүй, “ХУР”-ын системийг ашиглах нь чухал. Тодорхой хэлбэл, Иргэний үнэмлэхний лавлагааг 315 сая удаа ХУР-ын системээс татан хэрэглэсэн нь иргэдийн дунд хамгийн эрэлттэй үйлчилгээ болоод байна.  Мөн ХУР системээс Нийгмийн даатгалын даатгал, Шүүхийн шийдвэрээр бусдад төлбөргүй тодорхойлолт, шилжилт хөдөлгөөн, хуулийн этгээдийн нэр авах үйлчилгээ, жолооны үнэмлэх захиалга, эмнэлэгт цаг авах болон шинжилгээний хариу авах, автотээврийн хэрэгсэл болон жолоочийн торгуулийн төлбөр төлөх, цахим гадаад паспортын захиалгатай холбоотой гомдлууд түгээмэл иржээ.  Харин тээврийн хэрэгслийн татвар төлсөн нэхэмжлэлийн түүх, зээлийн мэдээлэл, эцэг эсвэл эхийн регистрээр хүүхдүүдийн мэдээлэл харах, нас барсны бүртгэлийн лавлагаа, оюутны цахим карт, хуулийн этгээдийн мэдээлэл дамжуулах, импортоор орж ирсэн тээврийн хэрэгслийн мэдээлэл зэрэг нь хамгийн ихээр тасалддаг байна. Тиймээс иргэд “ХУР” системийг түгээмэл хэрэглэдэг тул энэхүү системд хөгжүүлэлт хийж, хөрөнгө оруулах шаардлага байна. 

ҮЙЛ ЯВДАЛ Digital Nation 2021 | Хол явъя гэвэл олуулаа Цахим шилжилтэд түүчээлэх үндэсний арга хэмжээ “Digital Nation 2021” энэ сарын 17-19-ний өдөр болох гэж байна. Урьд урьдынхаас илүү өргөн цар хүрээг хамарч, олон улсын шинжтэй зохион байгуулагдах тус арга хэмжээнд үндэсний 100 гаруй байгууллага оролцож, дижиталчлалын эрин үетэй хэрхэн хөл нийлүүлж буйгаа, улс орны алс хэтийн хөгжлийн зураглал, төлөвлөгөөтэй дэлгэн үзүүлэх юм. Үүнтэй холбогдуулан цахим шилжилт, технологийн дэвшлээр салбартаа манлайлж буй компаниудын төлөөлөлтэй цуврал ярилцлага хийж буй билээ. “Юнител” группын Гүйцэтгэх захирал Д. Энхбат: Цахим шилжилт хийснээр дотоодын нийт бүтээгдэхүүн тав дахин өсөх боломжтой Юнител компани 2006 онд байгуулагдан, үйл ажиллагаа явуулж эхлэхэд айл өрхийн интернэтийн хурд одоогийнхоос  бараг 100 дахин бага байсан. Тэр үетэй харьцуулахад бид одоо дэлхий ертөнцтэй 100 дахин хурдан холбогдож, мэдлэгийг 100 дахин хурдтай олж авч байна гэсэн үг. Сум суурин газруудад хүмүүс цахилгаан холбоон дээр очиж, сансрын хиймэл дагуулаар ярьдаг байсан бол одоо багийн түвшинд 4G интернэт ашиглаж байна. Технологийн түвшинд хүмүүс хоорондоо ийн холбогдож буйгаараа бид дэлхийн топ 50 улсын нэгт тооцогддог. Биднийг анх энэ зах зээлд нэвтрэхэд нийт хүн амын 40 хувь нь үүрэн телефон хэрэглэж байсан бол одоо 120 орчим хувьд хүрсэн. Юнител бий болсноор өрсөлдөөн бий болж, үнэ тариф, бүтээгдэхүүн үйлчилгээ дагаад боловсронгуй болж, сайжирсан. Тэр үед нийт зах зээлийн 80-90 хувийг эзэмшиж байсан томоохон үүрэн компаниуд гадаадын хөрөнгө оруулалттай тул санхүүгийн үр ашиг нь менежментийн түвшиндээ гадагшаа чиглэлтэй байсан. Өнөөдөр харин Юнител, Скайтел, Жи-мобайл бүгд монгол хөрөнгө оруулагчидтай, монгол инженерүүд ажиллаж, монгол хүмүүс  удирдаж байна. Үүгээрээ бүхий л нөү- хау маань монголчуудын чадавх болж дотооддоо шингэж,  мэдлэг ур чадвараараа  дэлхийд өрсөлдөх сууриа бэлдэж байна гэж ойлгодог. Харилцаа холбооны салбарын 100 жилийн ой тохиож буй энэ үед бид салбартаа оруулсан хувь нэмрээ ийн дүгнэж байна. Өнөөдөр Монгол Улс цахим үндэстэн болох зорилго тавиад байна. Энэ ажлыг Засгийн Газрын таван том зорилтын нэг болгож, мэдээлэл технологийн салбар хөгжлийн хурдасгуур хэмээн тодорхойлж, Ерөнхий сайд нь манлайлан ажиллаж буй нь маш том дэвшил гэж харж байна. “Government to consumer” буюу төрийн үйлчилгээг иргэдэд ойртуулах энэ процесс маш хурдацтай явж байна. Үүний хажуугаар бид бүтэц, зохион байгуулалтаа сайжруулж “Business to business” гэх зах зээлийг өргөжүүлж, үүндээ төвлөрөн цахим шилжилт хийж чадвал дотоодын нийт бүтээгдэхүүн, тухайн салбарын ашгийг 5 дахин өсгөх ач холбогдолтой юм. Жишээлбэл, Хөдөө аж ахуйн салбарт бид судалгаа, шинжлэх ухааны статистик, өгөгдөл дээр суурилан оновчтой арга хэмжээ аваад явбал маш их үр дүн гарна. Усалгааны систем, шавж устгалын арга барил зэргийг их хэмжээний датан дээр тулгуурлан шийдвэрлэдэг бизнесийн хэлбэр лүү шилжвэл тариа хураалтыг гурав дахин нэмэгдүүлэх боломжтой. Эрчим хүч, зам тээвэр, аялал жуулчлал, мал аж ахуй, уул уурхайн салбаруудыг ойрын хугацаанд ийнхүү технологийн тусламжтай инновацжуулан, 3-5 жилийн төсөл хэрэгжүүлэхэд бодит үр дүн гарна. Боловсрол, эрүүл мэндийн салбар ч мөн богино хугацаанд маш боловсронгуй хөгжинө. Ингэхийн тулд засгийн түвшинд салбарын сайд нарын манлайлал хэрэгтэй байна. Юнител хиймэл оюун ухаанд суурилсан бүтээгдэхүүн үйлчилгээг 2016 оноос хойш ашиглан, хөгжүүлж байна. Үүнийг бизнесийн үйл ажиллагаандаа нэвтрүүлсэн анхдагч компаниудын нэг юм. Зөвхөн технологийн компаниуд ч биш бусад бүх салбарынхан хиймэл оюун ухааны дэвшлийг ашиглан, үйл ажиллагаа явуулах, цахим шилжилт хийх хүсэл мөрөөдөлтэй байгаа. Улс орны хэмжээнд энэ ажлыг тодорхой түвшинд хэдийн хэрэгжүүлж эхэлсэн. Ийм дэвшилтэт, чухал цаг үед Digital Nation 2021 арга хэмжээг зохион байгуулж буй нь төр, хувийн хэвшлүүд хамтран амжилттай хэрэгжүүлж буй үлгэр жишээ төслүүдийн нэг болох нь. Технологийн хөгжил дэлхийд ямар байна, Монголд ямар байна, цаашид бид юунд зорих вэ гэдэг агуулгын өөрчлөлтийг хийж, дижитал шилжилтийн асуудлаар төр, хувийн хэвшлүүд ойлголцох, хамтран ажиллах эхлэлийг тавих ач холбогдолтой гурван өдөр болох гэж байна. “Ард санхүүгийн нэгдэл” ХК-ийн Гүйцэтгэх захирал Ч.Ганхуяг: Боломжийг алдахгүйн тулд бүгдээрээ ширээ тойрч суугаад ярилцах хэрэгтэй Монголыг Цахиурын хөндий болгоё, оюуны экспорт хийе, IT салбараа хөгжүүлье, эдийн засгаа солонгоруулъя гэж бид сүүлийн 20 жил ярьсан. Бодитой өөрчлөлт явагдахгүй байж байгаад сүүлийн 3,4 жилд төр, хувийн хэвшлийн үйлчилгээ эрчимтэй цахимжиж байна. Хүн бүр E-Barimt ашиглаж, E-Mongolia аппликэйшнээр дамжуулан төрийн үйлчилгээг авч, ихэнх бүртгэлийн ажлууд цахимжлаа шүү дээ. Банк, санхүүгийн салбарынхан ч ялгаагүй цахим шилжилтэд онцгой ач холбогдол өгсний үр дүнд иргэд гар утаснаасаа төлбөр тооцоогоо хийх, дансаа шалгах, цахимаар зээлээ авах, дэлгүүрт ороод гар утаснаасаа бүх тооцоогоо хийдэг болсон. Харин Ард Санхүүгийн Нэгдэл өнгөрсөн хугацаанд Ард Аппликэйшныг нэвтрүүлж, салбаргүйгээр үйл ажиллагаагаа амжилттай явуулж байна. Одоогоор Ард Апп дээр 1.3 сая хэрэглэгч бүртгүүлж, үүнээс 120 мянган хүн аппаар дамжуулан хөрөнгийн биржийн үйл ажиллагаанд оролцож, АрдКойныг эзэмшигчдийн тоо 500 мянгад хүрээд байна. Түүнчлэн тэтгэврийн хуримтлал үүсгэсэн иргэдийн тоо 60 мянгад, манайхаас гар утсаараа зээл авдаг хэрэглэгч 50 мянгад хүрсэн. Салбартаа манлайлагч байгууллагын хувьд бид бүхэн Digital Nation арга хэмжээний үеэр шинэ бүтээгдэхүүн, дараагийн алхмуудаа зарлахаар зэхэж байна. Тухайлбал, UBX.mn үнэт цаасны биржийн нээлтийг энэ үеэр хийнэ. Шинэ хөрөнгийн бирж гарч ирснээр өрсөлдөөн үүсч,үйл ажиллагаа нь цахимжина, цаашлаад монголчууд биржийн хувьцаа эзэмших боломж гарч ирж байна. Түүнчлэн Монголын нууц товчооны NFT хувилбарыг Digital Nation арга хэмжээний үеэр Засгийн газарт гардуулж өгнө. Үүнээс гадна бид дараагийн том алхмаа олон нийтэд зарлах юм. Манай компани монголчуудыг хөрөнгө оруулагч үндэстэн болж, ирээдүйдээ хөрөнгө оруулалт хийхийг уриалж үйл ажиллагаагаа явуулж ирсэн. Тэгвэл Ард Санхүүгийн Нэгдэл олон улсыг байлдан дагуулж, цахим гүрнийг бий болгох дараагийн ажлаа эхлүүлсэн. Төвлөрсөн бус санхүүгийн шинэ технологиудыг Монголд нэвтрүүлэх цаашлаад дэлхийн зах зээлд гарах ажлууд шат дараатайгаар хэрэгжүүлж байна. Эхний ээлжинд Ард апп, Ард койн, DAX-аар Хойд Америкийн зах зээлд гарахаар бэлтгэл ажлуудаа базааж байгаа. Монголчууд 800 жилийн өмнө зэр зэвсэг, эр зориг, хамтын ажиллагаагаар их гүрнийг байгуулж байсан бол 21-р зуунд бид цахимаар, мэдлэгээр үүнийг хийх гэж байна. Одоогоор төвлөрсөн бус санхүүгийн шинэ технологийг зохицуулах хууль, эрх зүйн орчин Монголд хараахан бүрдээгүй байна. Жишээ нь, виртуал хөрөнгийн үйлчилгээ үзүүлэх зөвшөөрөл өгнө гэж яриад байгаа. Төр зохицуулалт хийнэ гэхээсээ эхний ээлжинд тайланг нь аваад олон нийтэд эрсдэлтэй, эрсдэлгүй гэдгийг мэдээлэх хэрэгтэй. Мэдэхгүй болохоороо зохицуулах нэрийдлээр хориглочихож болохгүй. Нөгөө талаас хүмүүс мөнгөө алдах эрсдэлтэй учраас зүгээр орхиж бас болохгүй. Энэ тогтолцоонд хувь хүн ашиг хийсэн ч, алдагдал хүлээсэн ч хариуцлагаа өөрөө үүрнэ гэдгийг Монголбанк, Санхүүгийн зохицуулах хороо хэлж байна. Би ч тэрийг дэмждэг. Төр өөрөө хариуцлага үүрч болохгүй. Харин эрсдэлийг олон нийтэд таниулж, тэдний эрх ашгийг хамгаалах нь зүйтэй. Энэ мэтчилэн цахим шилжилт, шинэ технологитой холбоотой