Search
Close this search box.

MNG

Search
Close this search box.

MNG

Search
Close this search box.
Search
Close this search box.

MNG

ҮЙЛ ЯВДАЛ

Монгол Улсын Харилцаа холбоог хөгжүүлэх ерөнхий схем – төлөвлөгөө ба мастер төлөвлөгөөний тухай

2021.02.03

Монгол Улсын Харилцаа холбооны салбарыг урт хугацаагаар 10-15 жилээр хэтийн төлөвлөлт хийх асуудал анх 1957 оноос хөгжлийн шаардлагаар тавигдаж, улмаар 2020 оны өндөрлөгт хүртэлх 60 жилийн хөгжлийн хэтийн төлөвлөлтийг ЗХУ болон барууны орны тусламж, мэргэжилтнүүдтэй манай улсын инженерүүд хамтран ажиллаж, таван удаа хийж, хэрэгжүүлж байв. ЗХУ-ын тусламжтайгаар тус улсын Холбооны яамны зураг төслийн институт “Гипросвязь”-тай хамтран манай улсын Холбооны яам 1960-1970 он хүртэл болон 1970-1990 он хүртэл хоёр үеийг хамарсан ерөнхий схем –төлөвлөгөөг социализмын бүтээн байгуулалтын ид үед гүйцэтгэж хэрэгжүүлжээ. 1957 – 2003 оны хооронд буюу хоёр өөр нийгмийн байгуулалтын үед хийгдсэн хөгжлийн хэтийн төлөвийн таван баримт бичиг нь Монгол Улсын харилцаа холбооны сүлжээний хөгжлийг буухиалан дамжиж ирсэн нь өнөөдрийн хөгжлийн үндэс суурь нь болж байна. Эдгээр ерөнхий болон мастер төлөвлөгөөг өөр хооронд нь салгаж үзэх боломжгүй бөгөөд нэг нэгнээ цагийн урсгал даган дэмжиж хөгжүүлсээр өнөөдрийн Монголын мэдээлэл, харилцаа холбооны нэгдмэл сүлжээг бий болгож, аналогоос тоон систем рүү улмаар интернэт Ай-Пи “сансарын” орчин руу шилжиж буй үе, үеийн инженерийн философийн урсгал билээ. Анхны ерөнхий схем – төлөвлөгөө боловсруулж хэрэгжүүлсэн нь /1957 -1970 он/ Холбооны сайд асан М.Чимэддорж “Дурсамж бодол” номондоо “… Томоохон барилга байгууламжийн хөрөнгө шийдэгдэж, хайгуул, зураг төсөл зохиохоос эхлээд барилга барьж, тоног төхөөрөмж захиалан авч тавьж, ашиглалтанд оруулах хүртэлх ажлын үе шатыг таван жилд багтаахад зарим үед бэрхшээлтэй байсан учир холбооны нэгдсэн сүлжээг шинэчлэхийн тулд харилцаа холбоог 15-20 жилд хөгжүүлэх ерөнхий схем – төлөвлөгөөтэй болгох шаардлагатай байлаа. “…Ерөнхий схем – төлөвлөгөө нь манай улс ардын аж ахуйн дотроос анхных” байж сайд өөрөө удирдан боловсруулсан байна. Улс ардын аж ахуйг 1958-1960 онд хөгжүүлэх гурван жилийн төлөвлөгөөний жилүүдэд холбооны хөгжил байршлын анхны ерөнхий схемийг боловсруулах ажлыг Монголын холбооны анхны инженер, Холбооны сайд М.Чимиддорж гуайн удирдлагаар зөвлөлтийн мэргэжилтэн нар боловсруулжээ. Ерөнхий схемийн төлөвлөгөөний гол агуулга нь Радио нэвтрүүлэх станц, зурагт радио төв болон Цахилгаан холбоо, Шуудан, Холбооны төв барилга гэсэн бүлэг төслүүд байв. Эдгээр төслүүдийн зураг төслийг хийхэд ЗХУ–ын Холбооны яамны Холбооны зураг төслийн институт /ГПИ/-ын ерөнхий инженер А.А.Сычев тэргүүтэй мэргэжилтний хэсэг гүйцэтгэжээ. Тус улсын харилцаа холбоог 15-20 жилд хөгжүүлэх Ерөнхий схем –төлөвлөгөөг нь холбоог хөгжүүлэх талаар хийх гол ажлын техникийн нөхцөл, гүйцэтгэх дэс дарааг тогтоож, шаардагдах хөрөнгө, хүн хүчний хэрэгцээг тооцоолж чадсан гэж үзээд 1957 онд МАХН-ын ТХ-ны УТТ-ны хурлаар сайшаан баталсан байна. И.Норовжав сайд “…Анхны ерөнхий схемийг боловсруулах ажлыг Монголын холбооны анхны инженер, Холбооны сайдаар 1960 -1963 онуудад ажилласан М.Чимиддорж гуайн удирдлагаар Зөвлөлтийн мэргэжилтний оролцоотойгоор боловсруулсан юм гэж бичжээ. Холбооны төв барилга энэ төлөвлөгөөний дагуу баригдаж, нээлтийг 1960 оны 12 дугаар сарын 3-нд хийв. Энэ барилга нь одоогийн Монгол Шуудан компани, Мэдээлэл, холбооны сүлжээ компани, Монголын Цахилгаан холбоо компани, Харилцаа холбоо, мэдээллийн технологийн газар байрлаж буй төв барилга бөгөөд “…Холбооны төв барилгын ашиглалтанд орж байгаа техникийн хэсэг нь 4 давхар нийтдээ 5190 хавтгай дөрвөлжин метр талбайтай 132 тасалгаа бүхий 30 гаруй мянган шоо метр багтаамжтай …” ашиглалтанд орсноос хойш 60 жил болж Радио нэвтрүүлэх станц барьж ашиглалтанд оруулах ажилд анхны инженерүүдийн нэг Ц.Мятав болон төв барилгад холбооны тоног төхөөрөмж суурилуулах ажилд инженерээр төгсөж ирсэн Д.Гарам-Очир, С.Борхүү, Ц.Санжаажамц нар ажилласан байна. Тэдний удирдлагын дор туршлагатай техникчид С.Батдаваа, Л.Гаанжуур, С.Пүрэвсамбуу, Ж.Гомбогив, Х.Гонгор, Ж.Даваадорж, Э.Жамсрандорж, Л.Дэлгэр-очир, Ж.Алтангэрэл, Д.Хасбандан нарын зэрэг “алтан гарт” холбоочид ажилласан байна. БНМАУ-ын харилцаа холбоог хөгжүүлэх анхны ерөнхий схем нь 1957 онд боловсруулагдаж, дээрх том төслүүд хэрэгжсэн бөгөөд 1970-аад оны эх гэхэд тодорхойлсон зорилтууд нь үндсэндээ бүрэн хэрэгжсэн байлаа. Үүнд: Хонхорын радио нэвтрүүлэх төв, Нарангийн хүлээн авах станц, Улаанбаатар хотын зурагт радио станцын төв болон ЗХУ-ын телевизийг “Молния” хиймэл дагуулаас хүлээн авах “Орбит” станц, Холбооны төв барилга зэрэг том төслүүд амжилттай гүйцэтгэж дууссан байна. Энэ схем нь Монгол Улсын холбоог 1957-1970 он хүртэл хөгжүүлэх үндэс нь болж, бодож төлөвлөсөн зүйлүүд нь бүгд биелэгдсэн нь сайд асан М.Чимэддорж гуайн инженерийн ур чадвар, удирдах арга барилын шууд үр дүн байжээ. М.Чимиддорж нь Холбооны яамны ерөнхий инженер, нэгдүгээр орлогч сайдаар /1953-1957онд /ажиллаж байгаад Тээвэр холбооны яамны нэгдүгээр орлогч /1957-1960 онд /, мөн сайд /1960-1962 онд/ байсан, 1951 онд Москва хотын Цахилгаан холбооны институтад радио инженер мэргэжлээр төгссөн. Л.Дамжинжав нь БНМАУ-ын Холбооны сайдаар /1953-1957 онд/, Тээвэр холбооны сайдаар /1957 -1960 онд/ ажиллаж байсан, радиотехникч, төмөр замын инженер- эдийн засагч мэргэжилтэй, улс төрийн дээд боловсролтой. Харилцаа холбооны анхны ерөнхий схем – төлөвлөгөө зохион байгуулах ажлыг дэмжиж зохион байгуулсан байна. Энэ ерөнхий схем-төлөвлөгөөний хүрээнд бүх аймгийн төвийн холбооны байрыг 2-3 давхар болгох, нэг загварын зураг төсөл гаргаж хэрэгжүүлж эхэлжээ. Төлөвлөгөөнд шийдвэрлэгдэж, баригдсан барилга байгууламж, дэд бүтэц нь 60 жилийн дараа ч гэсэн аналог сүлжээгээр дамжин тоон технологи болон Ай-Пи технологийн хөгжлийн үндэс суурь нь болж ашиглагдаж байгаа нь алс хэтийг бүр 60 жилийг харж төлөвлөсөн нь төслийн удирдагч, сайд асан М.Чимиддорж гуайн инженерийн философийн бүтээлч сэтгэлгээ юм. БНМАУ-ын Харилцаа холбооны хөгжил, байршлын ерөнхий схем /1970-1990/ М.Чимиддорж сайд асан номондоо “…Тус улсын эдийн засаг, соёлын хөгжлийг дагаж, ард түмний амьдралд харилцаа холбооны үйлчилгээ өргөн нэвтэрсээр байв. Улсын төлөвлөгөөний комисс, Шинжлэх ухааны академи хамтран Монгол Улсын шийдвэрлэх хүчнийг хөгжүүлэн байршуулах 10-15 жилийн ерөнхий төлөвлөгөөг 1970-аад онд гаргаж, түүний хүрээнд харилцаа холбоог 1970-1990 онд хөгжүүлэн байршуулах хоёр дахь ерөнхий схемийн төлөвлөгөө гарсан билээ. Хоёр дахь ерөнхий схем – төлөвлөгөөг боловсруулахад Зөвлөлтийн холбооны “Гипросвязь” институт оролцсон гэж тэмдэглэжээ. 1970 -1972 онд тус улсын харилцаа холбоог 1976-1990 онд хөгжүүлэх “БНМАУ-ын Харилцаа холбооны хөгжил, байршлын ерөнхий схем”-ийг тэр үеийн ЗХУ-ын Холбооны яамны НИИР, ЦНИИС, ГСПИ-ээр /ахлагч нь доктор Исакова Анна Александровна/ хийлгэсэн нь холбооны салбарын цаашдын хөгжлийг эрчимжүүлэх, туйлын оновчтой зөв шийдэл бүхий техникийн бодлогыг явуулахад чухал үүрэг гүйцэтгэсэн бөгөөд 1990 он гэхэд энэ ерөнхий схемд тавьсан зорилтууд нь үндсэндээ бүрэн хэрэгжсэн юм гэж тэмдэгсэн байна. Уг ерөнхий схемийн техникийн даалгавар боловсруулах Монголын талын ажлын хэсгийн ахлагчаар Д.Гарам-очир, гишүүдэд яамны Л.Лантуу, Д.Цэвэлмаа, И.Норовжав, Р.Дэчинлхүндэв, Л.Нацагдорж, н.Найдансүрэн, Д.Дашцэрэн, Л.Бадарч, Б.Алтангэрэл нарын санал санаачлага чухал үүрэг гүйцэтгэж байлаа. Энэхүү төлөвлөгөөний үзэл санаа нь БНМАУ-ын Харилцаа холбооны нэгдсэн сүлжээ болох агаарын зэс шугамыг радио релей, тэгш хэмт кабель, сансрын системүүдийн аль ашигтай хувилбараар солих, өргөн уудам нутгийг бүхэлд нь радиожуулах, үндэсний телевизийн нэвтрүүлгийг сум, орон нутагт хүргэх, бүх сумыг телефон холбоогоор хангах, хөдөө орон нутаг малчдыг холбоожуулах, шуудангийн үйлчилгээгээр хангахад чиглэгдсэн байлаа. Д.Готов сайд асан “Амьдралын зам” номондоо “… БНМАУ-ын харилцаа холбоог 1976-1990 онуудад хөгжүүлэх ерөнхий төлөвлөгөөг ЗХУ-ын Холбооны яамны Гипросвязь институтийн мэргэжилтнүүдтэй яамны бүх хэлтэс, хүн хүчээ дайчлан ажиллаж 1972 онд боловсруулж дуусгаад МАХН ТХ, СнЗ-д оруулж сайшаалгасан бөгөөд түүнийг хэрэгжүүлэх богино хугацаатай төлөвлөгөөг таван жилээр гаргадаг болсон юм. Энэхүү хэтийн төлөвлөгөөний үзэл санаа нь БНМАУ-ын харилцаа холбооны нэгдсэн сүлжээ болох агаарын зэс шугамыг радио релей, тэгш хэмт кабель, сансрын системүүдийн аль ашигтай хувилбараар сонгох…” гэж тэмдэглэсэн нь сүлжээний дамжуулах байгууламжийг сонгоход чанарын өөрчлөлт гарч байгааг илтгэсэн байна. Хот хоорондын дамжуулах байгууламжид радио релейн систем нэвтрэх нөхцөл бүрдэж, ЗХУ-ын 60 сая рублийн бэлгээр КУРС системийг 1978 оноос эхлэн байгуулж “…үндсэндээ арван таван жил үргэлжилсэн холбооны салбарын хөгжлийг орчин үеийн түвшинд хүргэхэд шийдвэрлэх үүрэг гүйцэтгэсэн нь өнөөдрийн хот хоорондын аналог сүлжээнээс тоон урсгалын үндсэн сүлжээнд шилжүүлэн ашиглах дэд бүтцийг байгуулсан том төсөл байлаа. Энэ хот хоорондын үндсэн сүлжээний дамжуулах байгууламжаар радио релейн сонгон хэрэгжүүлсэн тухай “Тулгын чулууг тулалцсан минь” 1999 он номонд дэлгэрэнгүй тусгажээ. 4000 шахам км урттай 85 радио релейн станцын байгуулалт нь хоёрдугаар хөгжлийн ерөнхий схем – төлөвлөгөөний гол төслийн нэг болж хэрэгжсэн байна. “Монголын Цахилгаан Холбоог хөгжүүлэх” мастер төлөвлөгөө /1993 – 2010/ Telecommunications Development Master Plan Mongolia нэртэй энэхүү мастер төлөвлөгөөний гол зорилго нь Монголын Харилцаа Холбоо компаний /МХХК/ үндсэн сүлжээг автоматжуулсан тоон сүлжээнд шилжүүлэх үндсэн чиглэлийг тодорхойлж, 2000 он хүртэл хэрэгжүүлэх хандлагыг ерөнхийд нь тодорхойлсон болно. Энэ мастер планыг гүйцэтгэхэд Азийн Хөгжлийн Банк /АХБ/ санхүүжүүлж, Английн ВТ Teleconsult Ltd болон Touche Ross Ltd–ний судалгааны багийн удирдлагаар Монголын харилцаа холбооны салбарын туршлагатай менежерүүд, инженерүүд, эрдэмтдээс бүрдсэн баг хамтран ажиллаж, 1991-1993 онд гүйцэтгэж, Монголын талд хүлээлгэж өгчээ. Хамтарсан багийн бүрэлдэхүүн нь: Английн талын судалгааны баг: BT Teleconsult: John Ford – Team Leader, Planning and Report Structure, John Cole – External Network, Peter Frost-Operations & Maintenance, Alan Marsh-Transmission, Radio, satellite, Brian Gaulden-Sector & Institutional, and Training, Touché Ross: Stuart Mungall – Sector & Institutional, Keith Dewel – Demand Forecasting, Nicholas Garthwaite – Finance & Economics. Монголын талын багийн бүрэлдэхүүн нь: Communication Department, MRTC: B.Baatar – Director, Mr. Ph.D. Ganbaatar, First Deputy Director, Mr. Namsrai – Manager, Manufacturing and Research, Mrs, B.Purevsuren, – Head of International Cooperation Division, Mr, L.Balganshosh – Assistant to Director, Head of Bureau, Mr. O.Tomur – Assistant to Director, Head of Bureau, Mr. M.Onon – Senior Staff, Mrs.L.Banzragch, Principal Consulting, Frequency planning Policy, Mr.B.Tsog, Principal Consultant, Rural Telecommunications Policy, Mr. Bujinlham, Principal Consultant, Economy Finance Policy, Mr.D. Buyan, Principal Consultant, Rural Telecommunications policy. Mongolian Telecommunications Company: Mr.Ts.Boldbaatar, General Director, Mr.L.Zunhuu, Director, Finance & Economics, Mrs, B.Tungalag, Manager, Finance Department, Mr, Shirbazar, manager, Accounts department, Mr.Hodroi, Director, Operations and maintenance, Mr.R.Arvintsogt, Manager, Technological Planning Department, Mr. I.Norovjav, Head of long Distance Transmission network O&M office, Dr.N.Nansaljav, Head of Long Distance and International Service Office, Mr.Ts.Chogjmoo, Head of Telephone service office of Ulaanbaatar, Mr.J.Baatarhuu, Deputy Director, Ulaanbaatar postal organization, Mr.Ochir, Transmission Engineer, Technological Planning Department, Mr.L.Bayaraa, Switching Engineer, Technological Planning Department, Mr.Batmunh, Satellite, and Radio Planning Engineer, Technological Planning Department, Mr.Munkhbat, Manpower Resources, Mr.Jargalsaikhan, International Relations, Mr.Bayarsaihan, outside Plant Manager ATC-6 Ulaanbaatar, Mr.Sh.Battomor, Engineer Telephone service office of Ulaanbaatar Mr.Bayanhuu Manager, Dornogovi Communication Office, Mr.Jadamba, Engineer, Dornogovi Communication Office, Mr. Tsend, Manager, Erdenet Communication Office, Mr.N.Tumurhuu, Manager, Darhan Communication Office, Mongolian Data communications Company: Dr.Enkhbat, General director, Ms.Narantsetseg, head of System telecommunications Software department, Mr.Munkhsaikhan, Director, Economics and Finance. Others: Mr.Batdorj, Director, Building and Technical Maintenance, Mongolian Stock Exchange, Mrs.Tuvshinjargal, Officer, Customer bureau, MTC, Mr. Viner, Manager, Cable & Wireless, Mrs.Gibbons, Chief Technical Adviser (Management Development) UNDP, Ulaanbaatar, Mr.Purevbaatar, General Director, Puji electron Co.Pte. Ltd. Mr. Webb, Consult Ltd., Hong Kong, Mr.Leger, Alcatel CIT, France, Mrs. Jainagan Engineer, Communications Institute of Science гэж уг мастер төлөвлөгөөний дөрөвдүгээр ботьд хамтран ажилласан албан тушаалтнаа нэрлэн бичсэн байна. Энэ мастер планы судалгааг хийх явцад Н.Нансалжавын судалгааны материалыг ашигласан тухай тодорхойлолтыг “Cable and Wireless plc the world telephone company, 31st August 1992” гэсэн албан бичигт дурьдсан байна. Монголын цахилгаан холбооны автоматжуулсан тоон сүлжээг оновчтой байгуулах үндсэн чиглэлийг заасан энэ мастер төлөвлөгөө нь дөрвөн боть, А4 хэмжээтэй нийт 350 хуудастай. Энэ мастер төлөвлөгөө нь үндсэн дөрвөн бүлэгтэй: Нэгдүгээр бүлэг нь Монголын цахилгаан холбооны нэгдсэн сүлжээний байдалд техникийн хувьд үнэлэлт дүгнэлт шинжилгээ хийсэн, хэрэглээний прогноз хийж, санхүү эдийн засгийн шинжилгээ хийж, дүгнэлт гаргажээ. Хоёрдугаар бүлэг нь Сүлжээний техникийн шинэчлэл төлөвлөлт болон хэрэглээний хөгжлийн хандлагын прогноз хийж, хот хоорондын сүлжээний хөгжлийн ерөнхий чиг хандлага, хөрөнгө оруулалтын хэмжээ, сонголтыг тоймчилсон үр дүнг гаргасан байна. Гуравдугаар бүлэг нь хот хоорондын нэгдсэн сүлжээг агуулгаар нь өөрчилж, тоон автоматжсан сүлжээнд шилжүүлэх нарийвчилсан тооцоог хэрэглээний ачааллын прогноз дээр үндэслэн сүлжээний бүтцийн байршлыг гаргав. Дөрөвдүгээр бүлэг нь урьд бүлгүүдээ нэгтгэн дүгнэж, хот хоорондын сүлжээнд эхний ээлжинд радио релейны дэд бүтцийг ашиглан тоон урсгал татах, радио релейгүй дөрвөн аймагт бага хүчин чадлын сансрын хиймэл дагуул суурьлуулан тоон урсгалд оруулах, хотын аналог АТС болон физик кабель шугамыг бүрэн шинэчлэн тоон АТС-д, тосон болон шилэн кабельд бүрэн шилжүүлэх шаардлагатай гэсэн дүгнэлт гарсан болно. Энэ мастер планы үндсэн дээр цаашид хотын болон хөдөөгийн цахилгаан холбооны нэгдсэн сүлжээнд шинэчлэлт хийхийн тулд тус бүрд нь нарийвчилсан мастер план гаргах шаардлагатайг зөвлөсөн юм. Радио релейгүй Увс, Завхан, Хөвсгөл, Архангай агаарын өнгөт шугамаар цөөн аналоги сувагтай байсан аймгуудын төвд хагас автомат холболтонд оруулахын тулд хот хоорондын дамжуулах байгууламжийг нь түр хугацаагаар сансрын холбоог ашиглан ВиСАТ системд холбож Улаангом, Улиастай, Мөрөн, Цэцэрлэг хотууд хагас автомат ба автомат холболтонд түр шилжсэн болно. Хот хоорондын сүлжээ нь автомат холболтонд шилжихийн тулд Улаанбаатар, хот хоорондын автомат холболт хосолсон Е-10 станц ашиглалтанд орж, нөгөө талд аймгийн төвүүдэд Монтелийн ЕМ-48 хэрэглэгчийн бага багтаамжийн АТС-ыг аналог хувиргагч тавьж зохицуулснаар түр хугацаанд шинэ тоон АТС, дамжуулах ашиглалтанд ортол нь тавьж ашигласан нь аймгийн төвийн 48 хэрэглэгч хот хоорондод автомат холболт хийж байлаа. 1995 оноос эхлэн Улаанбаатар болон аймаг хотын төвд Германы Сименс фирмийн EWSD, SDE, CDE маркийн тоон АТС нэвтэрч эхэлсэн нь улс, хот хоорондын сүлжээ нь 2003 он гэхэд автомат холболтонд тоон технологиод шилжсэний дээр бүх сум суурин тоон системийн алсын хэрэглэгчийн горимд шилжих бодит боломж бүрдсэн түүхтэй. ВиСАТ-ын оронд Ховд – Улаангом, Говь-Алтай – Улайстай, Булган –Хөвсгөл чиглэлд ээлж дараалан агаарын шилэн кабель суурилагдсан бол Хархорин –Цэцэрлэг чиглэлд радио релейны станц байгуулж, тус, тус ашиглалтанд орсоноор хот хоорондын үндсэн сүлжээ бүхэлдээ өргөн зурвасын дамжуулах байгууламжтай болсон юм. “Улаанбаатар хотын цахилгаан холбооны сүлжээний судалгаа” мастер төлөвлөгөө (1997 – 2015) “Улаанбаатар хотын цахилгаан холбооны сүлжээний судалгаа [The study on telecommunications network in Ulaanbaatar city]” мастер төлөвлөгөөг Японы Засгийн газрын ЖАЙКА байгууллагын буцалтгүй тусламжаар JTEC ба NTC зөвлөх байгууллагууд нь 1995 -1996 онд Монголын Холбооны Хөрөнгийн компанитай [МХХөК ( MCAC) ] хамтран гүйцэтгэж хүлээлгэж өгсөн. Мастер төлөвлөгөөний гол зорилго нь Улаанбаатар хотын тоон системийн нэгдсэн автоматжуулсан телефон сүлжээний төв станцуудын бүтцийн оновчтой хувилбарыг гаргаж, техник, эдийн засгийн хувьд үр ашигтай байх арга замыг зааж өгсөнд оршино. Хамтарсан багийн бүрэлдэхүүн: Японы талын судалгааны үндсэн багын бүрэлдэхүүн:Team leader /Service plan, operation & maintenance Yasushi TAKAHASHI, Assistant team leader /Network plan Yuichi ITO, Demand forecast /Traffic forecast Naoto MATSUDA, Transmission network plan/ transmission & radio facilities plan Masahiro SATAKE, Switching facilities plan/traffic forecast Kaoru KUSHIDA, Local network plan/outside plant facilities plan Yuji OISHI, Organization & management plan/human resources, Tadashi AOYAGI, Economic /financial analysis Haruo Yamane, Administrative support Masayuki ITO. Монголын талын багийн бүрэлдэхүүн: Co-ordination with JICA Study team, MCAC, Executive Director, G.Battur, Co-ordination with JICA Study team/ network plan, MCAC, Deputy Executive director Dr. N.Nansaljav, Network plan, MTC, Chief Engineer of Ulaanbaatar Switching, D.Dorjsuren, Network plan, Network planning expert, MCAC, Sh.Ganbold, Network plan, Director of a telecom department, Government, G.Sharavdemberel, Transmission network plan, Radio System Expert, MCAC, N.Naranbaatar, Transmission network plan, Senior Engineer, MTC, T.Ochir, Transmission /radio facilities, Engineer, MCAC, Sh.Batchimeg Transmission/radio facilities, Officer, MOID L.Banzragch, Transmission /radio facilities, Transmission systems expert, MCAC, N.Baatarsuren, Transmission /radio facilities, Radio systems expert, MCAC, Dr.G.Demberel, Transmission /radio facilities, small-size enterprises expert, MCAC, Dr. N.Enebish, Switching facilities plan /traffic forecast, Switching Expert, MCAC, B.Davaatseren, Switching facilities plan /traffic forecast, data expert, MCAC, B.Tumennasan, Switching facilities plan/traffic forecast, Officer, MOID, B.Narantuya, Switching facilities plan/traffic forecast, Engineer, MTC, D.Boldbaatar, Local network plan /Outside plant facilities plan, OSP expert, MCAC, Ts. Ganbold, Local network plan /Outside plant facilities plan, Engineer, MTC, Ts. Altantsetseg, Local network plan /Outside plant facilities plan, Rural com expert, D.Dolgorsuren, Local network plan /Outside plant facilities plan, Radio systems expert, M.Mendochir, Institution & management human resources development, Senior officer, MCAC, B.Purevsuren, Local network plan /Outside plant facilities plan, General director of communications Department of MOID, J.Baatarkhuu, Local network plan /Outside plant facilities plan, Director of Human resource development and Administration Dept, MTC, L.Munkhbat, Economic / Financial analysis, Deputy Executive Director, MCAC, B.Tungalag, Economic / Financial analysis, finance planning Expert, MCAC, T.Oyunchuluun гэж тэмдэглэсэн байна. Улс, хот хооронд хотын телефон станцын хувьд улс хоорондод NEAX-61 станц 1992 оноос, хот хоорондод Е-10 станц 1991 оноос нэвтэрсэн бол, EWSD,SDE 8CDE станц 1997 оноос Улаанбаатар, Дархан, Эрдэнэт, Булган, Сэлэнгэ, Өвөрхангай аймгуудад 2002 он гэхэд үлдсэн бүх аймгийн төв болон Налайхад дээрх тоон АТС нэвтэрч хот хоорондын сүлжээ үндсэндээ 100 хувь хот хооронд болон улс хоорондод автомат холболтонд шилжсэн байна. Харин энэ үед орон нутгийн сум суурин нь 100 хувь аналоги станцтай байлаа. МХХК-ний цахилгаан холбооны сүлжээ нь үндсэн дөрвөн түвшинд хуваагдах бөгөөд энэ нь олон улсын гаралтын холбох төв (ISC), үндэсний дамжих төв (NTC) аймаг хотын холболтын төвүүд (PSC) сум суурингийн төвүүд (RSC) гэсэн од хэлбэрийн сүлжээ байна, хот хоорондын сүлжээ нь аажмаар тойруу холболт руу шилжинэ. Үндэсний телефон нягтрал 2003 оны 06 дугаар сарын байдлаар нийт хүн ам 2,379,500, телефон цэг суурин нь 130,000 буюу нягтрал нь 5.5 % байсан бол харин хөдөлгөөнт холбоо нь 228,000 буюу нягтрал нь 9.6% (Мобиком, Скайтел) болж, нийт телефон хэрэглэгч 358,000 болж, нийт телефон нягтрал 15.0 болсон байв. Мастер төлөвлөгөөнд холбох байгууламжийн хөгжлийн хандлагыг 2008 он ба 2013 он, 2020 он гэсэн гурван үе шаттай хуваасан бөгөөд 2008 оноос нийтийн хэрэглээний тоон АТС (PSTN ), улмаар түүнээс хойш 2013 оноос эхлэн интернэтэд суурилсан IP сүлжээ рүү аажмаар шилжиж, 2020 он гэхэд бүрэн шилжих техникийн боломжтой гэж төлөвлөсөн байна. Шийдвэрлэсэн гол асуудлууд: Улсын хэмжээнд нийгэм, эдийн засгийн байдлын шинжилгээ, цахилгаан холбооны сүлжээний байдал шинжилгээ, Улаанбаатар хотын цахилгаан холбооны сүлжээ ба хэрэглээний төлөвлөлт, прогноз 2020 он хүртэл, Улаанбаатар хотын цахилгаан холбооны сүлжээний оновчтой байршлын тооцоо судалгаа, тоон сүлжээнд шилжүүлэх чиг хандлагын төлөвлөлт зэрэг агуулгын шинж чанартай төлөвлөлтийн үндсэн асуудлуудыг энэ мастер планд шийдвэрлэж өгсөн болно. Энэ төлөвлөгөөнд тавьсан зорилтууд 2005 он гэхэд аймаг хотын төвүүдийн АТС нь улс, хот хоорондын тоон дамжуулах нь бүрдсэн бол автомат холболт хийх боломжтой болсон юм. 2003 оны байдлаар суурин ба үүрэн холбооны операторууд нь Монголын Төмөр Зам / МТЗ /, Мобиком корпораци, Скайтел, Датаком, Рейлком, Инкомнет зэрэг компаниуд ажиллаж байлаа. Хөдөлгөөнт холбооны үйлчилгээг Мобикомийн сүлжээний хэрэглэгч, Скайтел компани гүйцэтгэж байлаа. 2003 оны байдлаар цахилгаан холбооны сүлжээний суурин ба үүрэн холбооны хэрэглэгч ба хот сум суурингийн эзлэх хувийн жинг хүснэгтэнд үзүүлэв. Хүснэгтээс үзэхэд МЦХ ХК нийт хэрэглэгчийн 43 хувь, Үүрэн холбооны операторууд 65 хувь тус, тус эзэлсэн бол харин үйлчилж буй хүрээ нь МЦХ ХК нь 361 сум сууринд харин үүрэн холбооны операторууд дөнгөж 9 хувь байлаа.

Монгол Улсын хөдөөгийн цахилгаан холбооны системийг хөгжүүлэх судалгаа, мастер төлөвлөгөө /2003-2020/

“The Master plan study for development of rural telecommunication system in Mongolia, 2003. Japan” нэртэй энэ төлөвлөгөө нь Монгол Улсын хөдөөгийн цахилгаан холбооны сүлжээг 2003-2020 он хүртэл хөгжүүлэх мастер төлөвлөгөөний судалгааг Японы ЖАЙКА байгууллага санхүүжүүлэн Японы цахилгаан холбооны инженерингийн зөвлөх байгууллага /JTEC / нь голлон Монголын Засгийн газрын агентлаг ШЦХГ-ын судалгааны багтай хамтран 2001-2003 онд гүйцэтгэсэн болно. Судалгааны баг нь тодорхойлогдсон ач холбогдол өндөртэй төслүүдийн техник,  эдийн засгийн судалгааг хийх гол зорилготой. Монгол Улсын цахилгаан холбооны    байгууламжууд нь улс хооронд, хот хооронд, хотуудын болон орон нутгийн холбох төмөр зам болон дамжуулах байгууламжуудын харилцан уялдаатай хослон  ажиллах чадвараас шууд хамаарах бөгөөд энэхүү мастер төлөвлөгөө нь хотын болон орон нугийн холбох болон дамжуулах байгууламжуудыг хамран нийгэм, эдийн засаг, өрхийн хэрэгцээг нарийвчлан судалсан болно. Энэхүү мастер төлөвлөгөө нь таван ботиос бүрдэнэ. Үүнд:

  • Нэгдүгээр боть – Хураангуй
  • Хоёрдугаар боть – Мастер төлөвлөгөө
  • Гуравдугаар боть – Ач холбогдол өндөртэй төслүүдийн техник, эдийн засгийн судалгаа
  • Дөрөвдүгээр боль – Нийгэм, эдийн засгийн судалгаа /туслах материал/
  • Тавдугаар боть – Хавсралт /өгөгдлүүдийн товхимол/

Судалгааны багийн гишүүд:

  • Японы тал: List of JICA Study team members: Mr.MITSUHASHI Hideo Team Leader, Mr.KUBO Katsuhei Socio-Economic and Financial Analysis, Mr.KUSANO Makine Rural Development, Mr.UCHIYAMA Suzuo Demand Forecast, Mr.ISHIGAKI Hideaki Radio system, Mr.OKAMOTO Masazumi Outside Plant Plan, Mr.HOSADA Tomio Transmission Networking Plan, Mr.HASAI Takashi Power Plant Facility Plan, Mr.MIHARA Noboru IT Network Plan, Mr.MARUYAMA Iwao Operation and Maintenance Plan, Mr.Tanaka Makoto Organization and Management Plan, Mr.NEGISHI Yukio Administrative Support, Mr.ABIKO Sanae Interpreter.
  • Монголын тал: Хорооны гишүүд: Г.Басанжав, ДБЯ-ны газрын дарга, Н.Нармандах ДБЯ, Г.Баттөр ШЦХГ-ын дарга, Б.Даваацэрэн ШЦХГ, О.Баттогтох ХХЗХ, Б.Баатар ХХЗХ, У.Тамир ХХЗХ, М.Мэнд-Очир ХХЗХ, Н.Болор МЦХК.

ШУТЗ Гишүүд: дарга нь ШУ-ны доктор Б.Сүхбаатар, нарийн бичгийн дарга нь Ц.Болд, гишүүд: Г.Цогбадрах, Н.Нансалжав, Б.Дамдинсүрэн, Л.Батхишиг, Г.Баярсүрэн, И.Норовжав.

ШЦГХ-ын гүйцэтгэгч: Багийн ахлагч Н.Нансалжав, эдийн засаг – санхүүгийн   шинжилгээг И.Норовжав,Т.Ганбат нар, Хөдөөгийн холбоог Н.Болормаа, Д.Наранбаатар нар, хэрэглээний прогнозийг Ц.Өсөхбаяр, холбох байгууламж, ачаалал, сүлжээ төлөвлөлтийг Н.Билгээ, Б.Даваацэрэн нар, Радио давтамжийг М.Наранбаатар, кабель шугам төлөвлөлтийг М.Ууганцэцэг, С.Төгсбилэг нар, Н.Баатарсүрэн, Ч.Даваажав нар дамжуулах байгууламжийн төлөвлөлт болон Д.Агчбаяр нь зай тэжээл, Мэдээллийн технологийг Ч.Золбаяр, Г.Энхбаяр нар, Ашиглалт үйлчилгээний    төлөвлөлтийг Т.Очир, Д.Цэрэнчимэд нар, Хүний нөөц Ц.Болд, Б.Амгаланбат /20.  RMP , Volume 2,P-1-15 / нараас  бүрдсэн  баг ажиллаж байсан байна. Хөдөөгийн цахилгаан холбооны сүлжээ нь:

Зурагт: Монголын Холбооны хөрөнгийн компани болон Шуудан Цахилгаан Холбооны газрын мастер план дээр хамтран ажилласан судалгааны ажлын багийн хамт олны гүйцэтгэсэн ажлыг үнэлж, Японы цахилгаан холбооны зөвлөх компаний /JTEC / удирдлага хүндэт үнэмлэхээр  шагнасан байна.

Нийт 339 сум суурингаас 2003 онд тоон системд 10 сум суурин буюу 3% нь, аналог системд 329 сум буюу 97% байсан ба нийт агаарын шугамын дамжуулах байгууламжийн хэмжээ нь 28000 км, холбох байгууламж АТС-ын багтаамж нь 27000, холболтын арга нь “алсын хэрэглэгч”-ээр 319 сум суурин буюу 94 % нь гар холболтоор 6 % /23/ тус, тус байсан байна.

Хөдөөгийн цахилгаан холбоог хөгжүүлэх төвөвлөгөөг оновчлох үндсэн шалгууруудад дараахи шалгууруудыг сонгосон болно. Үүнд: ДНБ болон ОНДНБ-ны   судалгааг аймаг бүрээр хийсэн, бүсчилсэн хөгжлийн бодлоготой уялдуулсан, тулгуур 76 сумын хөгжилтэй уялдуулсан, хөдөөгийн хэрэглэгчийн хэрэгцээ ба ачааллын прогнозыг тодорхойлсон, өрхийн орлогын судалгааг 5 аймгийн 70 суманд 3400 гаруй өрхөнд хийсэн / Амарсофт ХХК, проф О.Балдангомбо гүйцэтгэсэн /, дэлхийн   мэдээлэл  холбооны технологийн  хөгжлийн хандлагыг  тусгасаны үр  дүнд ОУЦХХБ-ын хөдөөгийн бүс нутгийг хөгжүүлэх загварыг баяжуулж, Монголын нутаг дэвсгэр, хүн амын онцлогт тохирсон загвар гаргажээ.

Хөдөөгийн холбооны сүлжээг тоон системээр оновчтой шинэчлэх үе шатыг доорх байдлаар төлөвлөсөн байна. Үүнд:

  • Нэгдүгээр үе шат: 2003-2005 онд 101  сум буюу 29.8 %
  • Хоёрдугаар үе шат: 2006-2008 онд 143 сум  2  %
  • Гуравдугаар үе шат: 2009-2013 он 39 сум 11.5  %
  • Дөрөвдүгээр үе шат: 56 сум буюу 16.5 болж, нийт 362 /23 /хот, сум суурин хамрагдахаар төлөвлөсөн  байна .

Хөдөөгийн цахилгаан холбоог хөгжүүлсэн энэ мастер төлөвлөгөөний гүйцэтгэлийг 2020 оны өндөрлөгөөс харахад Монгол Улсын мэдээлэл, холбооны нэгдсэн сүлжээ  нь улс хооронд, хот хооронд, хотын төдийгүй сум суурингийн тевшинд бүрэн автомат холболтонд шилжсэн байна. 2015 оноос нэгдсэн автомат сүлжээний тоон  АТС нь ашиглалтаас аажмаар гарч, Ай-Пи руу эрчимтэй шилжих процесс дуусч байна. Орон нутгийн хөдөөгийн малчин, тариаланч өрхийн хэрэглэгчийн түвшинд  үүрэн холбооны сүлжээ бүрэн хамрагдаж, гар утаснаасаа интернэт орчинд орох  боломж бүрдсэн байна.

Төгсгөлийн үг.  Монголын мэдээлэл, харилцаа холбооны нэгдсэн нийлмэл

Зурагт : 2003 онд тоон АТС -аас Ай-Пи рүү шилжих байдлыг төлөвлөсөн байдал

Автоматжсан сүлжээг байгуулахын тулд 60 жилийн хугацаанд таван үе шаттай хэтийн төлөвлөгөө хийгдэж, түүний эхний хоёр ерөнхий  схем – төлөвлөгөө нь  өнөөдрийн сүлжээг байгуулах дэд бүтцийг бүтээн байгуулсан юм. Харин сүүлийн гурван мастер төлөвлөгөө нь технологийн хөгжлийн үе шатыг дамжиж байгуулсан  дэд бүтэц дээр автоматжсан Ай-Пи  “үүлэн” сүлжээг бий болгосон байна.

Зурагт: Хөдөөгийн холбоог оновчтойгоор аналогоос  тоон системд улмаар Ай-Пи руу шилжих хөгжлийн дөрвөн үе шат  төлөвлөсөн бөгөөд 2020 онд хэрэгжжээ.

Иймд “ Аналог –Тоон –Ай-Пи” шаталсан нэгдсэн нийлмэл сүлжээний хөгжлийг   технологиор нь механикаар салгах боломжгүй бөгөөд монголын мэргэшсэн мэдээлэл, харилцаа холбооны үе, үеийн инженерүүдийн хамтын бүтээл болно. Энэ ерөнхий схем-төлөвлөгөө ба  мастер төлөвлөгөө  нь гадаадын тусламж зээлээр хийгдэх том  төслүүдийн чиг баримжааг 10 – 20 жилээр тодруулан гаргаж  санхүүжилтийн эх үүсвэр тодорхойлох гол зорилготой.

Монголын  харилцаа  холбооны салбарын эрдэмтэн, судлаач, инженерүүдийн  хөгжлийг тодорхойлсон төлөвлөсөн олон арван судалгааны бүтээл, хэтийн  төлөвийн төлөвлөгөө, төсөл хөтөлбөрүүд их бөгөөд энэ чиглэлийг нарийвчлан  судлах шаардлагатай байна. Энэ талаар зарим судалгааны бүтээлүүд гарсан  бөгөөд тухайлбал доктор, профессор Г.Дэмбэрэлийн бүтээл болох “Монгол Улсын Шинжлэх Ухаан” цуврал 108 ботийн 104 дахь боть болох  “Харилцаа холбооны  шинжлэх ухаан” номонд  2010 он хүртэлх эрдэмтдийн нэг сэдэвт бүтээлийн  товч танилцуулга, судалгаа эрдэм шинжилгээний ажлын тайлангийн нэрс, том төсөл  төсвүүдийн  жагсаалт орсон байна. Мөн ХҮШИ-ын захирал асан  доктор, профессор Д.Лхагва, доктор профессор Н.Хүүхэнжимээ нарын энэ номонд бичсэн бүтээлд дурдагдана. Сүүлийн 60 гаруй жилийн мэдээлэл холбооны салбарын    хөгжлийн түүх дээрх гадаадтай хамтарсан урт хугацааны ерөнхий схем ба мастер  төлөвлөгөөний чиг баримжаатайгаар хэрэгжүүлж хөгжиж ирсэн түүхтэй.

Мэдээлэл бэлтгэсэн: Гавъяат холбоочин  Н.Нансалжав

Бусад мэдээ

Цахим гарын үсгийн тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төслийн анхны хэлэлцүүлгийг хийлээ

ҮЙЛ ЯВДАЛ Цахим гарын үсгийн тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төслийн анхны хэлэлцүүлгийг хийлээ 2021.10.27 УИХ-ын Хууль зүйн болон Инновац, цахим бодлогын байнгын хороо өнөөдөр /2021.10.27/ хамтран хуралдаж, Хүний хувийн мэдээлэл хамгаалах тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслүүдийн анхны хэлэлцүүлгийг явууллаа. Хүний хувийн мэдээлэл хамгаалах тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслүүдийг Байнгын хорооны болон чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар хэлэлцүүлэх бэлтгэл хангах үүрэг бүхий ажлын хэсгийг УИХ-ын гишүүн Н.Учрал ахлан ажилласан бөгөөд Ажлын хэсгийн ахлагч танилцуулга хийсэн юм. Ажлын хэсгийн гишүүд Тагнуулын Ерөнхий газар, Харилцаа холбоо, мэдээллийн технологийн газар, Үндэсний Дата төвийн үйл ажиллагаатай газар дээр нь очиж танилцсан байна. Ажлын хэсэг хуулийн төслийг Монгол Улсын Үндсэн хууль болон бусад хуультай нийцүүлэх, хуулийн төслийн уялдааг хангах, нэр томьёо, хэл найруулга, агуулга, бүтцийн шинжтэй зарчмын зөрүүтэй саналын томьёоллыг бэлтгэн ажлын хэсгийн хуралдаанаар нэг бүрчлэн хэлэлцэж, олонхын саналаар дэмжигдсэн дараах саналуудыг Байнгын хорооны хуралдаанд танилцуулж байна гэлээ. Үүнд: Хуулийн төслийн нэр томьёог Нийтийн мэдээлийн тухай хуулийн төсөлтэй нийцүүлсэн бөгөөд хөрөнгийн мэдээллийг хүний эмзэг мэдээллээс хасаж хүний хувийн мэдээлэлд хамааруулахаар; Иргэний хуулийн 16.3, 16.4-т бүрэн бус чадамжтай иргэнд хувийн мэдээллээ ашиглах шаардлагатай тодорхой төрлийн эрхүүдийг нээж өгөх. Тухайлбал, хоршооны гишүүн байх, банк, зээлийн байгууллагатай харилцах; Төрийн байгууллагаас бусад хуулийн этгээд, хуулийн этгээдийн эрхгүй байгууллагад “нээлттэй өгөгдөл” бий болгох асуудлыг нэмж тусгах; Сэтгүүл зүйн зорилгоор нийтийн ашиг сонирхлыг хамгаалах үүднээс мэдээллийг цуглуулж, боловсруулж, ашиглахдаа мэдээллийн эзний зөвшөөрлийг авахгүй байх талаар; Хүний эрхийн Үндэсний Комисс Хүний хувийн мэдээлэл хамгаалах тухай хууль тогтоомжийн хэрэгжилтэд хяналт тавихдаа зөвлөмж, шаардлага хүргүүлэх; Харилцаа холбооны асуудал хариуцсан төрийн захиргааны байгууллагыг Цахим хөгжил, харилцаа холбооны асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага болгох талаар; Монгол Улсын Их Хурлын гишүүн хуралдааны ирцэд бүртгүүлэх, санал хураалт явуулахад хүний биеийн давхцахгүй өгөгдөл /гарын хурууны хээ/-ийг ашиглах зэрэг саналуудыг танилцуулсан юм. Монгол Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуульд заасны дагуу Байнгын хороо хуулийн төслийг зүйл бүрээр хэлэлцсэн бөгөөд гишүүд хуулийн төслийн тухайн зүйлтэй холбогдуулан хууль санаачлагчаас болон бусад оролцогчоос асуулт асууж, байр сууриа илэрхийлсэн. УИХ-ын гишүүд өөрийн гэр бүлийн гишүүн, хамтран амьдрагчид хамааралтай мэдээллийг тухайн хүний халдашгүй, чөлөөтэй байх эрхийг зөрчихгүйгээр цуглуулах, боловсруулах, ашиглах асуудлыг Хүний хувийн мэдээллийг хамгаалах тухай хуулийн үйлчлэлд тусгахгүй байхаар оруулсан нь хэр зүйд нийцэж байгааг тодруулж байлаа. Ажлын хэсгийн гишүүдийн хариулснаар, иргэн хүн ургийн бичиг хөтлөхийн тулд гэр бүлийн гишүүд, үр хүүхдийнхээ тухай мэдээллийг цуглуулж болох бөгөөд энэ харилцааг хуулиар зохицуулах шаардлагагүй гэж үзсэн гэсэн хариултыг өгсөн юм. Түүнчлэн хэлэлцүүлгийн явцад хүний хувийн мэдээлэл, хүний эмзэг мэдээлэл гэдэгт ямар мэдээллийг хамруулах, генетикийн болоод биометрик мэдээлэл, эрүүл мэндийн мэдээллийн нууцлалын талаар гишүүд байр сууриа илэрхийлсэн. Хуулийн төсөлд хүний эмзэг мэдээлэл гэдэгт  хүний үндэс, угсаа, шашин шүтлэг, итгэл үнэмшил, эрүүл мэнд, хөрөнгө, захидал харилцаа, генетик болон биометрик мэдээлэл, цахим гарын үсэг, ял эдэлж байгаа болон ял эдэлсэн эсэх, бэлгийн чиг хандлага, бэлгийн харьцааны талаарх мэдээллийг багтаасан бөгөөд хувь хүний нууцад хамаарна хэмээн тусгасан байна. УИХ-ын гишүүн Ц.Мөнх-Оргил гүйцэтгэх ажлын явцын мэдээлэл олон нийтийн сүлжээгээр цацагдаж байгааг дурдаад гэмт хэрэг, зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх зорилгоор нийтийн эзэмшлийн гудамж, зам, талбай, олон нийтийн газарт байршуулсан камерын бичлэг дэх мэдээллийг хэрхэн ашиглах, хүний хувийн нууцыг яаж хамгаалах талаар ажлын хэсгээс асууж тодруулж байлаа. Хэлэлцүүлгийн үеэр УИХ дахь АН-ын бүлгийн дарга Д.Ганбат хэлэлцүүлгээс тав хоногийн завсарлага авч байгаагаа мэдэгдлээ. Хуулийн төслүүдийг Байнгын хорооны болон чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар хэлэлцүүлэх бэлтгэл хангах үүрэг бүхий ажлын хэсгийн бүрэлдэхүүнд УИХ дахь АН-ын бүлгийн гишүүдээс нэг ч хүн багтаагүй болохыг тэрбээр дурдаад хуулийн төслүүдтэй танилцан, судлах хугацаа хэрэгтэй байгаа учир завсарлага авч байгаагаа мэдэгдсэн юм. Дараа нь Цахим гарын үсгийн тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслүүдийн анхны хэлэлцүүлгийг явууллаа. Төслүүдийг хэлэлцүүлэгт бэлтгэх ажлын хэсгийн ахлагч Н.Учрал, Ажлын хэсэг хуулийн төслийг Монгол Улсын Үндсэн хууль болон бусад хуультай нийцүүлэх, хуулийн төслийн уялдааг хангах, нэр томьёо, хэл найруулга, агуулга, бүтцийн шинжтэй зарчмын зөрүүтэй саналын томьёоллыг бэлтгэсэн гээд ажлын хэсгийн хуралдаанаар нэг бүрчлэн хэлэлцэж, олонхын саналаар дэмжигдсэн Байнгын хорооны хуралдаанд танилцууллаа. Хүн, хуулийн этгээд цахим гарын үсгийн гэрчилгээ эзэмшсэний үндсэн дээр цахим гарын үсэг ашиглах бөгөөд энэ харилцаа нь нийтийн түлхүүрийн дэд бүтцээр дамжин хэрэгжих тул “Нийтийн түлхүүрийн дэд бүтэц” гэсэн нэр томьёонд цахим гарын үсгийн нууцлал, аюулгуй байдлыг хангах асуудлыг нэмж тусгахаар, мэдээллийн системд нэвтрэх үед тухайн хүн мөн эсэхийг таньж баталгаажуулах, өөр хүн нэвтрэхээс сэргийлсэн зохицуулалтыг төсөлд нэмж тусгах, тоон гарын үсэг зурахад ашиглах мэдээллийн систем нь цагийн бүртгэлийн системтэй заавал холбогдсон байх, харин бусад хэлбэрийн цахим гарын үсэг зурахад ашиглах систем нь цагийн бүртгэлийн системд холбогдох асуудал нээлттэй байх зохицуулалтыг төсөлд нэмж тусгах, мен цагийн бүртгэлийг хэрхэн хөтлөх асуудлыг тодорхой болгох саналуудыг танилцуулсан. УИХ-ын гишүүд цахим гарын үсгийг одоо хэчнээн хүн хэрэглэж байгаа, цахим гарын үсгийг хаанаас олгодог талаар тодруулж байлаа. Ажлын хэсгийн гишүүдийн хариулснаар, өнөөдрийн байдлаар 38.000 цахим гарын үсэг хэрэглэгдэж байгаа бөгөөд тэдгээрийн 8000 нь нийслэлийн төр, захиргааны байгууллагын албан хаагчид, үлдсэн 30.000 нь татварын тайлан, нийгмийн даатгалын тайлан өгдөг аж ахуйн нэгж, иргэд, худалдан авах ажиллагаа, тендерт оролцдог хүмүүс байгаа аж. Цахим гарын үсэг хэрэглэдэг 38.000 иргэн байна гэдэг нь тун чамлалттай үзүүлэлт хэмээн үзэж буй бөгөөд цаашид Монгол Улсын насанд хүрсэн иргэн бүрийг цахим гарын үсэгтэй болгох бөгөөд цахим гарын үсгийн дэд бүтцийг байгуулахаар ажиллаж байгаа хэмээн Хууль зүй, дотоод хэргийн сайд Х.Нямбаатар мэдээлсэн. УБЕГ-аас бүх иргэдэд цахим гарын үсгийг үнэгүй олгох бөгөөд иргэд төрийн болон банкны үйлчилгээг цахим гарын үсгээр авах боломж бүрдэх юм байна. Нэг иргэн хэдэн ч цахим гарын үсэгтэй байж болох аж. Иргэний хувиар биш албан тушаалтны хувиар хэрэглэхээр нэмэлт цахим гарын үсэг авах бол тодорхой үнэ төлөн тусгай зөвшөөрөлтэй компаниас авахаар хуулийн төсөлд тусгасан байна. Байнгын хорооны хамтарсан хуралдаанаар хуулийн төслийг зүйл тус бүрээр нь хэлэлцсэн бөгөөд ажлын хэсэг болон гишүүдээс гаргасан зарчмын зөрүүтэй саналын томьёоллуудаар санал хураалт явуулав. Эцэст нь Байнгын хороодын хамтарсан хуралдаанаар гаргасан санал, дүгнэлтийг чуулганы нэгдсэн хуралдаанд танилцуулахаар тогтлоо хэмээн УИХ-ын Хэвлэл мэдээлэл, олон нийттэй харилцах хэлтсээс мэдээллээ. Share on facebook Share on twitter Бусад мэдээ

Дархан-Уул аймгийн Хонгор суманд Мобиком корпорацийн 4G үйлчилгээ, Мобинет ХХК-ний Voo үйлчилгээ нэвтэрлээ

ҮЙЛ ЯВДАЛ Дархан-Уул аймгийн Хонгор суманд Мобиком корпорацийн 4G үйлчилгээ, Мобинет ХХК-ний Voo үйлчилгээ нэвтэрлээ 2022.10.08 ЦХХХ-ны сайд Н.Учрал: Монгол Улсын Засгийн газраас мэдээлэл, харилцаа холбооны салбарыг бодлогын түвшинд дэмжин “Цахим Үндэстэн” болгох богино хугацааны зорилт дэвшүүлэн иргэн болон бизнесийн салбарыг бүхий л талаар дэмжсэн, хүнд сурталгүй, нээлттэй, хариуцлагатай, хяналттай төрийг төлөвшүүлэх, хүчирхэг эдийн засаг, бүтээлч хувийн хэвшил, оюунлаг иргэдийг бүтээхээр ажиллаж байна. Энэ зорилтод хүрэхэд төр хувийн хэвшлийн түншлэл чухал ач холбогдолтой. Төрийн болон хувийн хэвшлийн компаниуд дамжуулах байгууламж, харилцаа холбооны хатуу дэд бүтцийн хамрах хүрээг үе шаттайгаар өргөжүүлсээр байна. Өнөөдрийн байдлаар Монгол улсын 21 аймаг, 330 орчим суманд өндөр хурдны өргөн зурвасын суурь сүлжээ, түүнийг түшиглэн өндөр хурдны интернэтийн үйлчилгээ, Үүрэн холбооны 3G/4G сүлжээг нэвтрүүлээд байгаа бөгөөд сүлжээний хамрах хүрээ цаашид багын түвшинд хүрч тэлсээр байна. Мобиком корпорац энэхүү бүтээн байгуулалтад манлайлан оролцдогийн нэг илрэл нь өнөөдөр Дархан-Уул аймгийн Хонгор суманд нэвтрүүлж буй өндөр хурдны өргөн зурвасын 4G сүлжээний нээлтийн үйл ажиллагаа юм. Мобиком корпорацын хувьд Дархан-Уул аймагт нийт 3000 гаруй өрхөд интернэтийн үйлчилгээ үзүүлдгээс Хонгор сумын хэрэглэгчдийн хувьд интернэт, телевиз хосолсон VooHOME үйлчилгээг хамгийн өндөр хувьтай ашиглаж байна. Мөн Хонгор сум нь Мобиком корпорацын хувьд Дархан-Уул аймагт өндөр хурдны интернэтийн сүлжээ, дэд бүтэц байгуулсан анхны сум буюу өндөртэй ач холбогдол сум юм. Хонгор сумын иргэд, олон нийт өнөөдөр нээлтээ хийж буй өндөр хурдны өргөн зурвасын 4G сүлжээг ашиглан төрийн болон бусад хувийн хэвшлийн үйлчилгээг цахимаар авах, мэдээ мэдээллийг олон эх сурвалжаас хүлээн авах, өөрийгөө хөгжүүлэх, цахим технологийг өдөр тутам ашиглах боломж илүү нээгдэж байгаад баяртай байна. Share on facebook Share on twitter Бусад мэдээ

Агаарын сонин 90 нас хүрч байна

20-р зууны гайхамшигт нээлтүүдийн нэг бол мэдээллийг нүдэнд харагдахгүй орон зайгаар, сэтгэл хүрэх газар хүргэдэг технологийг ЗХУ их эрдэмтэн А.С. Поповын  нээсэн радио гэдэг гайхамшиг юм.   А.С.Попов 1882 онд Санкт- Петербургийн их сургуулиа төгсөөд усан цэргийн минийн болон цахилгааны мэргэжлийн дарга нарын сургуульд багшилжээ. Энэ сургуулийн физикийн лаборатори цахилгааны багаж хэрэгслээр нэлээд хангагдсан нь түүний багшилахаас гадна эрдэм шинжилгээний туршилтууд хийх боломж олгосон байдаг. А.С.Попов 1895 онд Петерград хотод болсон Оросын физик, химийн эрдэмтдийн эрдэм шинжилгээний хуралд “цахилгаан соронзон долгион агаарт тархах тухай  “ илтгэл тавихдаа өөрийн зохиосон “Аянга тэмдэглэгч” хэмээх цахилгаан соронзон энергийг агаараас хүлээн авагчаа тэнд танилцуулжээ. Илтгэлийнхээ дүгнэлтэнд …Миний зохиосон энэхүү төхөөрөмжийг цаашид нарийсган сайжруулж, нэвтрүүлэх хэрэгсэл хийвээс цахилгаан соронзон долгионыг агаарт тархдаг чанарыг ашиглан хол газар утас шугамгүйгээр холбоо барьж чадах юм…  гэжээ. Радионд – мэдээлэл тархах орчин хязгааргүй, түүнд уул, ус юу ч саад болдоггүйгээрээ бахдалтай би ийм л мэргэжил эзэмшсэн хүн,  тэгээд ч Монгол Улсынхаа харилцаа холбоог санаснаараа хөгжүүлэхэд нам, засаг хамт олныхоо хүчээр тухайн үеийн нээлт бүрийг улс орондоо хэрэгжүүлж байлаа. Д. Готов Ардын хувьсгалаас өмнө манайд нэг радио станц Амгалангийн энгэрт ажиллаж байлаа тэр нь БНХАУ ын Бээжин хоттой радио телеграфийг дамжуулах зориулалттай Манжууд ашиглаж байсан.  Манайхан “3 ӨНДӨР” гэдэг  Да хүрээ захын ард байгаа 2 өндөр антенн одоо байгаа. Үүнийг 1920 онд генерал Сю Шү Жан тусгаар тогтносон Монгол Улсыг түрэмгийлэн эзлээд БНДИУ-ын генерал У СЯН ДЯН хэмээгч радио телеграфийн холбоог ашиглахаар 1920 онд энэхүү 95 метрийн өндөр антены цамхагийг станцтай нь Англи Улсаас авч далайн тээврээр Хятад улсад авчирч усан боомтоосоо галт тэргээр Монгол Улсын хилд дөхүүлж тэмээн тэргээр зөөн Их хүрээнд ачиж антенны хэсэг тус бүрийг шургаар залгасан гэдэг. 1920 оны сүүлчээс ашиглаж Бээжин хот дахь Тэнгэрийн сүмийн ойролцоох станцтай харилцаж эхэлсэн түүхийн баримтууд байна. (У гэдэг Хятадаар үгүй, Сян –утас, дян – цахилгаан мэдээ гэдэг нь wireless telegraphy радио телеграф утга нэг юм ) Эдүгээ 104 жил зогсож буй антений зургийг өмнөх үеийн зурагтай харуулав. Зураг-2 Дээрх антены матчийн өнөөгийн зураг Нам төрөөс радиог нийтэд мэдээлэл хүргэхэд хамгийн бага хөрөнгө зарах хаана ч болов мэдээ дамжуулах бололцоотой гэж үзэж санхүү, ажиллах хүчний хувьд хэцүү байлаа ч радиог нэвтрүүлэхийн чухлыг ойлгосон байлаа. Ардын засгийн эхний жилүүдэд  “Монголын үнэн”, “Уриа”, “Хураангуй сэтгүүл”, “Нийслэлийн шинэ сонин”, “Ардын эрх” зэрэг сонин хэвлэл гардаг байсан ч ихэнх хүмүүс бичиг үсэггүй байсан болохоор төрийн шийдвэр, шинэ мэдээг нийтэд хүргэх нь хүнд асуудал хэвээр байлаа. Аливаа мэдээллийг шууд чихэнд нь хүргэх арга технологи хэрэгтэй байлаа. 1927 онд хуралдсан МАХН-ын 6- р хурлын илтгэлд “Агаарын сонсох мэдээ хэрэглэх явдлын тухай хэргийг бодолхийлэн оролдвоос зохино” хэмээн зааж байлаа.  Уг хурлын тогтоолд радиогийн техникийн баазыг бий болгох эдийн засгийн боломжийг бүрдүүлэх зорилгоор “Бас хүү агаарын сонсох мэдээг орлого зарлагыг харьцуулан гүйцэтгэхийг хичээвэл зохино “ гэдэг радиог бий болгох тухай Төрийн анхны шийдвэр байлаа. Нутаг дэвсгэр арвин, хот суурьшил багатай, малчид тариаланчид талын нэг, уул уулын энгэрт нэг нэгээрээ суурьшилтай нөхцөлд нийт иргэдэд мэдээллийг  радио долгионоор хүргэх нь холбоожуулалт, ашиглалтын хувьд эдийн засгийн хувьд маш ач холбогдолтойг дүгнэн хэлэцээд 1927-28 онд ЗХУ ын элчин сайдад радио нэвтрүүлэхэд техникийн болон хүний нөөцийг бэлтгэхэд туслах хүсэлтүүд тавьж байсныг  хүлээн авч туслахаар болсон тул МАХН ын Төв Хорооноос “агаарын мэдээ”-г хэрэгжүүлэхэд олон түмний хүчин туслалцааг хандуулахад анхаарч 1930 оны 10 сарын 27 – ны “Үнэн” сонины дугаарт Радио хэмээх агаарын мэдээг ЗХУ болон бусад орнууд дахь хэрэглээ, мөн нэвтрүүлэх болон хүлээн авах станцуудын талаар танилцуулаад“ радио мэдээгээр манай монголчууд үг нэвтрэлцэх болбоос алс холын нутагт мэдээллээс хоцорч буй иргэдэд нам төрийн аливаа мэдээллийг цаг цагт нь хүргэж, ард иргэдийг  монголын  төртэй холбох гүүр болон ажиллахыг тайлбарлажээ. 1930 онд ЗХУ-ын  эрдэм шинжилгээний ажилчид Монгол нутгийн гадаргын болон цаг агаарын нөхцөлийг судлаад “Монгол Улсад радио холбоо нэн тохиромжтой” хэмээн дүгнэлт гаргажээ. 1931.2.18 ны ЗХУ-ын Цахилгаан шуудангийн яамны сайд Антипов, ЗХУ-ын элчин сайд Николай Кириллович Смирновоос Монголын цахилгаан мэдээний ерөнхий сургагч Гельбатт-д ирүүлсэн цахилгаан мэдээнд “Агаарын сонсох мэдээ”-г байгуулах төлөвлөгөөг ирүүлэх тухай цахилгаан мэдээ ирүүлж байсан нь бидэнд туслах сэтгэлийн илэрхийлэл байлаа. Засгийн газрын 1931 оны 3 сарын 13-ны хуралдаанаар Худалдаа, аж үйлдвэр холбооны яамнаас радио байгуулах төлөвлөгөөг хэлэлцээд хувь нийлүүлэх “Монгол Радио” хоршоог зохион байгуулах, ЗХУ-тай барилга байгууламжийн талаар хамтран ажиллах гэрээ байгуулахаар болжээ. 1931 оны зун  радиогийн техникийн мэргэжилтэн бэлтгэх зорилгоор 12 хүнийг Оросын Иркутск хот руу илгээжээ. Тэд хоёр жилийн дараа эх орондоо эргэн ирэхдээ Монголын радиогийн анхны ажилтнууд болжээ. “МОНГОЛ РАДИО” хоршоо техникийн баазыг байгуулахаас өмнө өөрийн боломжийг ашиглан радио дажжуулах ажлыг эхлүүлэхээр болж 1931 оны майн баяраар агаарын мэдээгээр үг, дуу сонсгохыг “Агаарын мэдээ”-ний зөвлөлд даалгажээ. Агаарын мэдээний зөвлөлд НХТ –ны сурган боловсруулах хэлтэс, “Үнэн” сонины газар, Шинжлэх ухааны хүрээлэн, Ардыг боловсруулах яам зэрэг газруудаас 9 хүний бүрэлдхүүнтэй байжээ. Их хүрээнд 1860 аад оноос орос улсын ноос, нэхий, малын худалдаачид олноор суурьших болжээ. Одоогийн В. И. Лениний нэрэмжит клубт тэд бүжиг хийх,цуглаан зохион байгуулдаг “НАРДОМ”  гэдэг орос ажилчдийн клуб байжээ. “Агаарын мэдээ”-ний зөвлөл 1931 оны 5 сарын 1 ний 19.00 цагаас төлөвлөсөн ёсоор НАРДОМ клубын өсгөгч,  чанга яригчийг төв талбайд, цэнгэлдэхэд байрлуулж баярын мэдээ, дуу хуурыг дамжуулснаар монголчуудад анх удаа агаарын мэдээг сонсгожээ. Зураг-3 Одоогийн Ленин клубын 1930 аад оны байдал 1931 оны 6 сарын 20 -ноос хүн олон цугларах газар чанга яригчуудыг байрлуулж долоо хоногт 2 удаа тус бүр хоёр цагаар мэдээг тогтмол дамжуулдаг болжээ. Энэ үед шугамын радиог “ агаарын сонин” гэж нэрлэж заншжээ. Агаар мэдээний зөвлөлд ажиллаж байсан ахмад сэхээтэн Б. Гүржав дурдатгалдаа: Нийслэлд радио анх эхэлж байхдаа “Улаанбаатарчууд аа, Та бүхний амрыг эрж хувьсгалын халуун баяр хүргэе” гэж эхэлдэг байсныг дурсан тэмдэглэсэн байдаг.  “Монгол радио” хоршооны 1931 оны 7 сарын 24 ны хурлын шийдвэрээр Агаарын сонинг олон нийтэд илүү хүртээмжтэй байлгахын тулд чанга яригчийг олон газар тараан байрлуулах зорилгоор 1931 онд Ардын хувьсгалын наадам Буянт ухаа дахь наадмын талбайд радио зангилаа байгуулж 2км шугам татаж чанга яригчуудаар бөх морины цол дуудаж, дуу, хөгжим эгшиглүүлж байсан нь хот хөдөөнөөс ирсэн наадамчдыг ихэд цэнгүүлж байжээ. Зураг-5 “Ардын үндэсний эрх” сонины 1935 оны 7 сарын 16 ны дугаарт наадмын комиссын тухай өгүүлэгт  … Ялангуяа радиогоор нэвтрүүлэх зүйл дээр радиог бэлхнээ байлгахыг комисын гишүүн Цогт-Oчирт бөхийн ам авах, морины цол дуудахад онцгой анхааруулжээ… 1931 оны намраас “Монгол радио”