urantsetseg

Монгол Улсын Засгийн газар иргэдэд төрийн үйлчилгээг хүнд сурталгүй, шуурхай хүргэх үүднээс 2020 онд “E-Mongolia” системийг нэвтрүүлсэн. Өдгөө тус системд төрийн 86 байгууллагын 1255 үйлчилгээг цахимжиж, нэгтгэгдээд байна. Төрийн үйлчилгээг иргэд цахимаар авахдаа 85 хувь нь гар утаснаас, 13 хувь нь суурин компьютероос, 2 хувь нь киоск машинаас авдаг. Гэсэн хэдий ч “e-mongolia” системээс иргэд төрийн үйлчилгээг цахимаар авахад тулгамдсан асуудал олон байна. Тухайлбал, Энэхүү асуудлуудыг шийдвэрлэх үүднээс Цахим хөгжил, инновац, харилцаа холбооны сайд Ц.Баатархүү И-Монгол академийн захирал Б.Мягмарнаран, Үндэсний дата төвийн захирал М.Баттулга болон Улсын бүртгэлийн ерөнхий газрын дарга У.Болдхүү тэргүүтэй албаны төлөөлөгчидтэй уулзаж, асуудлыг хэлэлцлээ. Улсын бүртгэлийн ерөнхий газрын зүгээс төрд байгаа иргэний цахимжсан мэдээллийг хувийн хэвшил, банкуудаар хүлээн зөвшөөрүүлэх асуудал дээр хэд хэдэн удаа уулзалт хийсэн ч тодорхой хэмжээнд үр дүнд хүрэхгүй байгааг дурдав. Тодруулбал, арилжааны банкууд ХУР системээс иргэний мэдээллийг татаж байгаа хэрэглээ маш өндөр байгаа ч “e-mongolia”-ийн лавлагаа, тодорхойлолтыг хүлээн зөвшөөрөхгүй байна. Түүнчлэн шүүх, прокурор, цагдаагийн иргэдэд үзүүлж буй үйлчилгээг цахимжуулахад хүндрэлтэй байгааг онцоллоо. Харин гадаад буй иргэдэд төрийн үйлчилгээг үзүүлэхийн тулд Дипломат төлөөлөгчдийн газруудад мэргэшсэн бүртгэлийн ажилтнуудыг ажиллуулах саналаа Гадаад харилцааны яаманд өгсөн гэдгийг УБЕГ-аас тодотгов. Үүний зэрэгцээ, киоск машиныг БНСУ-ын Сөүл болон Бусан хотод ажиллуулж байна. УБЕГ-ыг дарга У.Болдхүү “Төрийн цахим үйлчилгээг авах дэд бүтэц нь бүрдсэн хэдий ч хэрэглээ хангалтгүй байна. Үүний зэрэгцээ, цаасан архивын асуудал маш их хэмжээний орон зай, төсвийн зардлыг эзлэн байсаар байгаа нь түүний эрэлт хэрэгцээ маш өндөр байгаа гэдгийг онцлоод цахим шилжилтийг уриа лоозон биш бодит ажил хэрэг болгоход суурь болон процессийн хууль, дүрэм журмуудад нэмэлт өөрчлөлт оруулах, иргэдийн мэдлэг, ойлголт, цахим ур чадварыг сайжруулах, Засгийн газрын түвшиндөө ойлголтоо нэгтгэх шаардлагатай байгааг дурдав. Үүний зэрэгцээ, иргэн, хуулийн этгээд, эд хөрөнгийн бүхий л мэдээллийг агуулж буй Улсын бүртгэлийн ерөнхий газрын сервер кибер аюулгүй байдлын хувьд хамгийн өндөр эрсдэлтэй гэж дүгнэгдсэн бөгөөд энэ чиглэлд  2 тэрбум төгрөгийг төсөвлөсөн ч хасагдсан гэдгийг хэлэв. Ц.Баатархүү сайдын хувьд кибер аюулгүй байдлын эрсдэлийн үнэлгээг Оксфордын их сургуулийн эрдэмтдээр хийлгэж байгаа, үр дүн нь 12-р сарын сүүлд танилцуулагдана. Энэхүү судалгаанд суурилж, цаашдын авах арга хэмжээг тодорхойлно. Засгийн газар улсын төсөвт кибер аюулгүй байдлын тусгайлсан төсвийн ангилалыг бий болгох шийдвэр гаргасан. Түүнчлэн төрд байгаа өгөгдлийг эргэлтэд оруулж, хиймэл оюуныг шийдвэр гаргалтад ашиглах судалгааг хийлгэж буйг дурдав. Тэрбээр талуудын байр суурийг сонсож, “И-Монгол академи” болон “Үндэсний дата төв”-ийг асуудлыг судалж, ирэх 7 хоногийн сайдын шуурхай хурал дээр танилцуулах үүрэг өгөв. Мөн Хууль зүй, дотоод хэргийн яамтай хамтран суурь болон процессийн хуулийн нэмэлт өөрчлөлт дээр хамтарсан ажлын хэсэг байгуулж, төрд байгаа иргэний мэдээллийг нэхэхгүй байх, цаасан суурийг халах ажлыг эрчимжүүлэхээр тогтов.

Цахим хөгжил, инновац, харилцаа холбооны яам НҮБ-ын эдийн засаг, нийгмийн асуудал хариуцсан газартай хамтран “Монгол Улсын Үндэсний өгөгдлийн засаглал болон Дижитал засаглал” олон улсын хурлыг энэ сарын 3-4-ны өдрүүдэд зохион байгуулж байна. Өгөгдөл нь мэдээлэл, факт, тоо эсвэл дүн шинжилгээ хийхэд ашиглагддаг бөгөөд тэдгээрийг компьютерт хадгалах, боловсруулах, дүн шинжилгээ хийх замаар мэдээлэл болгон хувиргадаг. Жишээлбэл, тоо, текст, зураг, дуу болон бусад хэлбэрин мэдээллийг өгөгдөл гэж нэрлэж болно. Өгөгдлийг цуглуулах, хадгалах, боловсруулж ашиглах хүчин чадал нь дэлхийн эдийн засагт үсрэнгүй хөгжлийн хаалгыг нээж байна. Олон улсын түвшинд өгөгдлийн үнэ цэнийг хүлээн зөвшөөрч, Тогтвортой хөгжлийн зорилго, улс орнуудын хөгжлийн бодлогод өгөгдлийн тогтолцоо, засаглалыг хөгжүүлэх зорилтуудыг цогцоор тавьж, хэрэгжүүлж эхлээд байна. Тухайлбал, Иймд дэлхийн улс орнууд өгөгдлийн тогтолцоо, засаглал, удирдлагыг бэхжүүлэх стратеги төлөвлөгөөг сүүлийн жилүүдэд гаргаж, ирээдүйд өрсөлдөх чадвар, төрийн шийдвэр гаргалт, үйлчилгээг сайжруулахыг зорих болжээ. ЦХИХХ-ны сайд Ц.Баатархүү: Монгол Улсын хувьд хиймэл оюуныг төрийн шийдвэр гаргалтад ашиглахад өгөгдлийг эргэлтэд оруулсан. Нийтийн мэдээллийн ил тод байдлын тухай хуулийн дагуу төрд буй 691 нээлттэй өгөгдлийн жагсаалтыг олон нийтэд ил тод болгохоор баталсан. Тус өгөгдлийг нэгтгэх, төрийн шийдвэр гаргалтад ашиглах дата архитектурыг хийх, эдийн засгийн эргэлтэд оруулах шаарлагатай байна. Цаашид хиймэл оюуны эрх зүйн орчныг бий болгохоор бэлтгэл ажлаа хангаж байна” гэдгийг онцлов. НҮБ-ын Суурин төлөөлөгч Тапан Мишра “Цахим шилжилтийг амжилттай хэрэгжүүлэхэд өгөгдлийн засаглал чухал үүрэгтэй. Үндэсний өгөгдлийн санг хөгжүүлэх санаачлагыг (Power of data initiative) бий болгож байна. Энэ нь өгөгдлийн ач холбогдол, нөлөөллийг (power of data) хэрхэн өөрийн эдийн засагтаа ашиглах, хэрэглэх талаар бодож буй бүхий л улс орнуудтай холбогддог. Дижитал орчинд өгөгдөл нь Megabyte, Gigabyte-аас Zettabyte-аар хэмжигдэж байна. Иймд, өгөгдлийн засаглалын үр дүнтэй байгаа эсэх, ялангуяа хиймэл оюун болон бусад Emergency technology-ийн хэрэглээтэй холбоотойгоор өгөгдлийн засаглалыг үр дүнтэй ашиглаж байгаа эсэхийг ярилцах хэрэгтэй байна. Тиймээс, Монгол Улсын хувьд өгөгдлийн засаглал, үзэл баримтлалыг үр дүнтэй боловсруулах, хөгжүүлэх чадавх бэхжүүлэхэд маш чухал үе дээрээ байна гэж харж байна” хэмээн дурдлаа. Засгийн газрын зүгээс өгөгдөлд суурилсан төрийн болон бизнесийн дахин загварчлалыг хийхэд шинэчлэлийн бодлого боловсруулах, институт хоорондыг уялдуулах, манлайлах, өгөгдлийг үүсгэх, шинжлэх, нэгтгэх гэх мэт процессийг хөгжүүлэх, түүнчлэн шаардлагатай хүний нөөцийг бэлтгэх төсөл хөтөлбөрүүдийг хэрэгжүүлэхээр зорьж байна. Энэхүү хурлын хүрээнд төрийн болон олон улсын байгууллагууд, их дээд сургуулиуд, хувийн хэвшлийн төлөөллүүдийн өгөгдлийн засаглалын талаарх ойлголтыг нэгтгэх, төрийн байгууллага хоорондын уялдаа холбоог сайжруулах, төр, хувийн хэвшлийн түншлэлд тулгуурлан цаашид идэвхтэй хамтран ажиллах бүх боломж, гарцыг хэлэлцэж, шийдвэрлэнэ.

Ази, Номхон далайн сансрын хамтын ажиллагааны байгууллагаас харилцаа холбоо, мэдээллийн технологийн салбарын хүний нөөцийг чадавхжуулах зорилгоор БНХАУ-ын Жежианы Их Сургуульд 2025-2026 оны хичээлийн жилд элсэн орох Доктор (DOCSTA) болон Магистр (MASTA)-ын зэрэг олгох тэтгэлэгт хөтөлбөрийн сонгон шалгаруулалтыг нээлттэйгээр зарлаж байна. Хөтөлбөрийн тухай: Жежианы Их Сургууль нь 1897 онд байгуулагдсан бөгөөд олон салбарт судалгаа, шинжилгээ хийдэг, нээлттэй, шинжлэх ухаан, инженерийн чиглэлийн үндэсний тэргүүлэх сургуулиудын нэг юм. БНХАУ-ын их, дээд сургуулиудын жагсаалтаар улсдаа 3-т ордог, дэлхийд 27-д багтдаг сургууль юм. Суралцах чиглэл: Master Program School Major Mechanical Engineering Mechanical Engineering Energy Engineering Power Engineering and Engineering Thermophysics Information Science and Electronic Engineering Electronics Science and Technology Control Science and Engineering Control Science and Engineering Computer Science and Technology Software Engineering PhD Program Acronautics and Astronautics Mechanics Acronautical and Astronautical Science and Technology Electronic Science and Technology Physics Physics Mechanical Engineering Mechanical Engineering Materials Science and Engineering Materials Science and Engineering Energy Engineering Power Engineering and Engineering Thermophysics Information Science and Electronic Engineering Electronic Science and Technology Information and Communication Engineering Control Science and Engineering Control Science and Engineering Computer Science and Technology Software Engineering Biomedical Engineering and Instrumental Science Biomedical Engineering Тэтгэлэгийн хамрах хүрээ: Тавигдах шаардлага: Бүрдүүлэх материал: Scholarship type: B Шалгаруулалт: Бичиг баримт бичгийн бүрдэл, тавигдах шаардлагыг ЦХИХХЯ-ны Гадаад хамтын ажиллагааны хэлтэс, Сансрын холбооны хэлтэс хамтран шалгах бөгөөд шаардлага хангаагүй өргөдөл гаргагчийн материалыг Ази, Номхон далайн сансрын хамтын ажиллагааны байгууллагад хүргүүлэхгүй. Сонгогдсон өргөдөл гаргагчид Ази, Номхон далайн сансрын хамтын ажиллагааны байгууллага болон Жежианы их сургуулийн хамтарсан комисстой цахимаар ярилцлага хийнэ.

Ази, Номхон далайн сансрын хамтын ажиллагааны байгууллагаас хэрэгжүүлж буй гишүүн орнуудын хүний нөөцийг чадавхжуулах зорилгоор БНХАУ-ын Харбины Технологийн Дээд Сургуульд 2025 оноос элсэн орох Докторын зэрэг олгох тэтгэлэгт хөтөлбөрийн сонгон шалгаруулалтыг нээлттэйгээр зарлаж байна. Хөтөлбөрийн тухай: Харбины Технологийн Дээд Сургууль нь 1920 онд байгуулагдсан бөгөөд судалгаанд чиглэсэн, нээлттэй, шинжлэх ухаан, инженерийн чиглэлийн үндэсний тэргүүлэх сургуулиудын нэг юм. БНХАУ-ын Засгийн газрын санаачилгаар тодорхойлсон Топ-9 сургуулийн нэг бөгөөд Инженерчлэлийн сургуулиудын жагсаалтаар улсдаа 2-т ордог бол дэлхийд 5-д ордог сургууль юм. Суралцах чиглэл: School Major Astronautics Mechanics Control Science and Engineering Aeronautical and Astronautical Science and Technology Mechatronics Engineering Mechanical Engineering Aeronautical and Astronautical Science and Technology Material Science and Engineering Material Science and Engineering Energy Science and Engineering Power Engineering and Engineering Thermophysics Computer Science and Technology, Faculty of Computing Software Engineering Physics Physics Life Science and Technology, Faculty of Life Science and Medicine Biomedical Engineering Electronics and Information Engineering Information and Communication Engineering Хугацаа:   Докторын хөтөлбөр 4 жил Тэтгэлэгийн хамрах хүрээ: Тавигдах шаардлага: Бүрдүүлэх материал: Scholarship type: B University code: 10213 Шалгаруулалт: Бичиг баримт бүрэн өргөдөл гаргагчдын эхний шатны сонгон шалгаруулалтыг ЦХИХХЯ зохион байгуулна. Сонгогдсон өргөдөл гаргагчид Ази, Номхон далайн сансрын хамтын ажиллагааны байгууллага болон Харбины Технологийн Дээд сургуулийн хамтарсан комисстой цахимаар ярилцлага хийнэ.

Виртуал бүсэд бүртгүүлсэн мэдээллийн технологийн компаниудад татварын болон татварын бус 8 төрлийн дэмжлэг үзүүлэх шийдвэр гарсан. Тэгвэл энэхүү дэмжлэгийг үзүүлэх, шалгуур үзүүлэлт болон журмыг нь гаргах Үндэсний зөвлөлийн анхдугаар хурал 2024 оны 11 дүгээр сарын 27-нд боллоо. Хурлаар: Ажлын хэсгийн гишүүдийг сонгохдоо мэдээллийн технологийн үйлдвэрлэлийг дэмжих тухай хуульд тухайлан заасан хуулийн этгээд болох шинжлэх ухаан, технологи, санхүү, татвар, жижиг дунд үйлдвэрлэл, инновацын асуудлаар дагнан үйл ажиллагаа явуулдаг төрийн болон хувийн хэвшлийн байгууллагын холбогдох мэргэжилтэн, судлаачдыг багтаажээ. Үндэсний зөвлөл нь Монгол Улсад инновацын экосистемийг бүрдүүлэх, стартапыг дэмжих бодит орчныг бий болгох үүрэгтэй юм. Анхдугаар хурлын үеэр Мэдээллийн технологийн үндэсний паркын захирал, Үндэсний зөвлөлийн Ажлын албаны дарга Ж.Золзаяа дэлхийн улс орнууд мэдээллийн технологийн компаниуддаа эдийн засгийн дэмжлэг үзүүлснээр тухайн улс орнууд ДНБ-дээ мэдээллийн технологийн салбарын эзлэх хувь хэмжээ, экспорт, хүний нөөцөө хэрхэн нэмэгдүүлж байгаа сайн жишгийг танилцуулж, дотоодын стартап компаниудад энэ төрлийн дэмжлэг үзүүлэх хууль эрх зүйн орчны бүрдсэн талаар мэдээлэл өглөө.   ЦХИХХ-ны сайд, Үндэсний зөвлөлийн дэд дарга Ц.Баатархүү: Мэдээллийн технологийн компаниудад хууль эрх зүйн талаас нь боломжийг нь нээж, Мэдээллийн технологийн үйлдвэрлэлийг дэмжих тухай хуулийг УИХ баталсан. Одоо эдийн засгийн дэмжлэг үзүүлэх ажлыг эхлүүлж байна.  Үндэсний зөвлөл нь цаашид Монгол Улсад инновацын экосистемийг бүрдүүлэх, стартапыг дэмждэг бодит орчныг бий болгох үүрэгтэй гэж ойлгох хэрэгтэй. Энэхүү зөвлөл нь виртуал бүсэд бүртгүүлсэн хуулийн этгээдэд татварын болон татварын бус дэмжлэг үзүүлэх шийдвэрийг гаргаж, УИХ болон Засгийн газарт танилцуулна. Иймд хүрээгээ зөв тодорхойлж, сонгон шалгаруулалтыг хүний оролцоогүйгээр хийх технологийг шийдлийг нэвтрүүлэх зарчмыг баримтлах шаардлагатай гэдгийг онцоллоо. Түүнчлэн Монгол Улс төрийн үйлчилгээг цахимжуулах ажлыг хангалттай сайн хийсэн. Ebarimt болон E-mongolia-гийг далайд гарцгүй орнууд сонирхож байна. Төрд байгаа эх кодыг экспортлох, олсон орлогыг виртуал бүсэд төвлөрүүлнэ гэдгийг онцлов. Цаашид дижитал эдийн засгийг бий болгох, ДНБ-д мэдээллийн технологийн хувь хэмжээг нэмэгдүүлэх, Монгол Улсаас дэлхийн хэмжээний юникорн “төрүүлэх” суурийг өнөөдөр тавьж байна гэдгийг дурдав. Мэдээллийн технологийн үсрэнгүй хөгжлийн өнөө үед дэлхийн улс орнууд өөр өөрсдийн амбицаа зарлаж байна. Тухайлбал, Япон улс 2030 он гэхэд робот техник, хиймэл оюун, IoT, кибер аюулгүй байдал зэрэг салбарууддаа анхаарч, жил бүр дижитал экспортыг 7 их наяд иенд хүргэх зорилт тавьсан бол Австрали улс дижитал худалдааг 30 хувь нэмэгдүүлэх зорилт тавьжээ. Харин Казахстан улсын Astana Hub  нь технологийн экспортоо 2025 он гэхэд 500 сая ам.доллар, 2030 он гэхэд 1 тэрбум ам.долларт хүргэх зорилго тодорхойлсон байна. Эдгээр улсууд дээрх зорилгодоо хүрэхийн тулд мэдээллийн технологийн компаниудад эдийн засгийн дэмжлэг үзүүлж байна. АСТАНА ХАБ 2027 ОНД АНХНЫ ЮНИКОРН КОМПАНИА ДЭЛХИЙД ГАРГАНА Астана Хаб нь 2018 онд байгуулагдаж, нэг жилийн дотор 35 сая ам.долларын орлогын олж төвлөрүүлсэн байна. Тус улс нь 2023 онд мэдээллийн технологийн экспортоо 80 гаруй хувиар өсгөж, 25,000 ажлын байр шинээр бий болгож,  665 сая ам.долларын хөрөнгө оруулалтыг татаж чаджээ. Астана Хаб 2027 онд анхны юникорн компаниа төрүүлэхээр ажиллаж байна. Тэд өөрсдийнгөө “Технологийн хаб” хэмээн тодорхойлж, олон улсад амбицаа зарлаад байна. УЗБЕКИСТАН УЛС ОЛОН УЛСАД “АУТСОРСИНГ ХАБ” ГЭДГЭЭ ЗАРЛАЖЭЭ Узбекистан улсын мэдээллийн технологийн экспорт нь 2023 онд 343 сая ам.долларт хүрчээ. Тэд өөрсдийгөө олон улсад “Аутсорсинг хаб” хэмээн тодорхойлсон бөгөөд 2030 он гэхэд 300,000 ажлын байрыг бий болгож, экспортоо 5 тэрбум ам.долларт хүргэх тооцооллыг гаргажээ. МОНГОЛ УЛСЫН ДНБ-Д IT САЛБАРЫН ЭЗЛЭХ ХУВИЙГ НЭМЭГДҮҮЛНЭ Монгол Улсын хувьд ДНБ-д харилцаа холбоо, мэдээллийн технологийн салбарын 3.2 хувийг эзэлж байгаа бөгөөд цаашид энэ хувь хэмжээг нэмэгдүүлэх, дижитал эдийн засгийг бий болгоход дээрх үндэсний зөвлөлийн үүрэг чухалд тооцогдож байна. Үндэсний зөвлөлийн даргаар Монгол Улсын Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ, дэд даргаар ЦХИХХ-ны сайд Ц.Баатархүү, Ажлын албаны даргаар МТҮП-ын захирал Ж.Золзаяа нар ажиллаж байна.

Цахим хөгжил, инновац, харилцаа холбооны яамнаас “Дуу, дүрсний, дуу-дүрсний бичлэгийн төхөөрөмж байршуулахад тавигдах шаардлага, анхааруулгад тусгах мэдээлэл” – д санал авч байна. Мэдээлэлтэй танилцах бол ЭНД дарж татаж авна уу. Саналыг 2024 оны 12 дугаар сарын 24 -ний дотор авах тул доорх имэйл хаягаар саналаа өгнө үү. Санал илгээх и-мэйл хаяг: cybersecurity@mddc.gov.mn

“Өгөгдлийн интеграци: ХУР & ДАН шийдэл” төр хувийн хэвшлийн хамтарсан шийдэлтэй уулзалт өнөөдөр /2024.11.22/ болж байна. Төрөөс “Дижитал шилжилт” хийж байгаа боловч төрд буй мэдээллийг иргэн ашиглахдаа дахин лавлагаа авч, төрийн байгууллага хооронд дахин үйлчлүүлэх шаардлагатай болдог. Тиймээс төрд байгаа өгөгдлийг хиймэл оюунд суурилан эмхэтгэж, боловсруулж, иргэдэд нэг цонхоор үйлчлэх нөхцөлийг бүрдүүлэх асуудлыг хөндлөө.     ЦХИХХ-ны сайд Ц.Баатархүү “Өнөөдөр дижитал шилжилт хийгдэж байгаа ч төрд байгаа мэдээллийг лавлагаа болгож нэхсэн хэвээр байна. Энэхүү шилжилтийн хүрээнд төрийн ямар үйлчилгээ цөөрсөн бэ гэх асуулт гарч ирнэ. Шилжилт нэрийн дор дарга нар бүр өөр өөрийн шийдлийг санал болгохоос илүү нэгдсэн өгөгдлийг ашиглан, иргэдэд хүндрэлгүй үйлчилгээ үзүүлэх нь чухал. Өөрөөр хэлбэл, хэлбэрийн төдий бус агуулга, үр дүнд анхаарч шийдлийг нэвтрүүлэхээр зорьж байна. Төрөөс үзүүлж буй үйлчилгээ хялбар, цөөн, уялдаатай байх ёстой. Нэг хүн 11 төрийн байгууллага дээр очдог биш “Дан” системээр өөрийгөө цахим орчинд таниулан төрийн үйлчилгээг авдаг байх, төрийн мэдээллийн суурь шинэчлэл хийхийн тулд цугларч байна. Хиймэл оюунд суурилсан стратегийг нэвтрүүлнэ. Ингэхдээ өгөгдлийг боловсруулах, сургах, эрэмбэлэх хэрэгтэй. Төрийн үйл ажиллагаа, шийдвэр гаргалтад хиймэл оюуныг ашиглахад нэгдэж, ажиллах хэрэгтэй болж байна. ЦХИХХЯ-ны хийх ёстой зүйл бол “Дижитал шилжилт”-ийг сууриар нь шийдэх. Төрийн үйлчилгээ болгоныг цахимжуулах тухай ярьж байгаа ч төрд байгаа дата мэдээллийг нэгтгэх, зарим үйлчилгээг хувийн хэвшилд шилжүүлэх, мэргэжлийн холбоонд өгөх тухай ярьж эхлээгүй байна. Хэлбэрт баригдалгүй, асуудалд хандсан, шийдэлд төвлөрсөн, үр дүн гаргасан уулзалтыг хийхээр зорьж, энэхүү уулзалтыг зохион байгуулж байна” хэмээн онцоллоо.  Харамсалтай нь e-mongolia системээс гаргасан лавлагааг хувийн хэвшил хүлээн зөвшөөрөхгүй, тэр дундаа арилжааны банкуудын шаардлага иргэдэд хүндрэл учруулах нь бий. Иймд төрд байгаа мэдээллийг иргэнээс нэхэхгүй, “ХУР”-ын системийг ашиглах нь чухал. Тодорхой хэлбэл, Иргэний үнэмлэхний лавлагааг 315 сая удаа ХУР-ын системээс татан хэрэглэсэн нь иргэдийн дунд хамгийн эрэлттэй үйлчилгээ болоод байна.  Мөн ХУР системээс Нийгмийн даатгалын даатгал, Шүүхийн шийдвэрээр бусдад төлбөргүй тодорхойлолт, шилжилт хөдөлгөөн, хуулийн этгээдийн нэр авах үйлчилгээ, жолооны үнэмлэх захиалга, эмнэлэгт цаг авах болон шинжилгээний хариу авах, автотээврийн хэрэгсэл болон жолоочийн торгуулийн төлбөр төлөх, цахим гадаад паспортын захиалгатай холбоотой гомдлууд түгээмэл иржээ.  Харин тээврийн хэрэгслийн татвар төлсөн нэхэмжлэлийн түүх, зээлийн мэдээлэл, эцэг эсвэл эхийн регистрээр хүүхдүүдийн мэдээлэл харах, нас барсны бүртгэлийн лавлагаа, оюутны цахим карт, хуулийн этгээдийн мэдээлэл дамжуулах, импортоор орж ирсэн тээврийн хэрэгслийн мэдээлэл зэрэг нь хамгийн ихээр тасалддаг байна. Тиймээс иргэд “ХУР” системийг түгээмэл хэрэглэдэг тул энэхүү системд хөгжүүлэлт хийж, хөрөнгө оруулах шаардлага байна. 

Монгол Улсад дижитал шилжилтийг амжилттай хэрэгжүүлэх гол системүүд бол “ХУР” болон “ДАН” юм. “ХУР” систем нь анх 2017 онд төрийн мэдээлэл солилцооны систем хэмээн олон нийтэд танилцуулагдаж, төрийн үйлчилгээг цахимаар авах суурь нөхцлийг бүрдүүлсэн билээ. Өөрөөр хэлбэл, иргэд төрийн үйлчилгээг ТҮЦ машин эсвэл E-Mongolia системээр дамжуулан цахимаар авдаг бөгөөд тэдгээр системийн ард нь “ХУР” гэх систем ажиллаж байдаг гэсэн үг юм. Өдгөө тус систем нь 147 төрийн байгууллага, 367 хувийн хэвшлийн байгууллагын нийт 773 өгөгдлийг солилцож, үндэсний хэмжээний мэдээлэл солилцооны систем болж, өргөжин хөгжөөд байна.  Өөрөөр хэлбэл 770 гаруй цаасан лавлагааг цахимаар иргэдэд давхардсан тоогоор 2.9 тэрбум удаа амжилттай үзүүлжээ. Үйлчилгээнүүд цахимжихийн хэрээр цахим орчинд иргэнийг таньж баталгаажуулах шаардлага тулгардаг. Үүнийг бид танилт нэвтрэлтийн “ДАН” системийн тусламжтайгаар шийдэж байгаа бөгөөд “ДАН” системийг 2018 онд иргэдийн хэрэглээнд нэвтрүүлсэн. Дээрх хоёр системийн тусламжтайгаар өнөөдөр иргэн төрийн цахим үйлчилгээг гар утас болон суурин компьютероосоо авах боломжтой болсон. Өнөөдрийн байдлаар төрийн 1200 гаруй үйлчилгээ цахимжиж, “E-Mongolia” системд нэгтгэгдээд байна. Иймд төр цаашид өөрт байгаа мэдээллүүдээ иргэнээс хэзээ нэхэхээ болих вэ?, өгөгдөл, мэдээллийг хэрхэн боловсруулж, шийдвэр гаргах түвшинд ашиглах вэ? , “ХУР” болон “ДАН” системийн аюулгүй байдлыг цаашид хэрхэн хангах талаар асуудлыг хэлэлцэж, шийдвэрлэх үүднээс Цахим хөгжил, инновац, харилцаа холбооны яамнаас санаачлан үндсэн болон дэмжих системийг хариуцагч “И-Монгол академи УТҮГ” болон “Үндэсний дата төв” УТҮГ -тай хамтран Өгөгдлийн интеграци “ХУР&ДАН” шийдэл арга хэмжээ 2024 оны 11 дүгээр сарын 22-ны Баасан гарагт зохион байгуулна.

Сэтгүүлчдэд зориулсан кибер аюулгүй байдлын сургалтыг ЦХИХХЯ-ны харьяа Кибер халдлага, зөрчилтэй тэмцэх нийтийн төвөөс өнөөдөр /2024.11.20/ зохион байгууллаа. Сургалтаар кибер халдлагын төрөл, хэрхэн урьдчилан сэргийлэх талаар мэдээлэл өгөхөөс гадна бодит кейс дээр суурилан сургалтыг зохион байгуулсан юм. Тодорхой хэлбэл, “Та НӨАТ-ын сугалааны азтан боллоо”, “Гаалийн хураамж төлөөгүй тул таны илгээмжийг илгээх боломжгүй байна”, эсвэл гадаадад байдаг хамаатан садны нэрийг барин мөнгө нэхэх зэрэг үйлдлүүд нь Кибер халдлагын фишинг төрлийн нэг хэлбэр юм. Таны утсанд дээрх байдлаар мессеж ирэх, цахим шуудангаар мэдэгдэл илгээх, линк явуулах, эсвэл сүрдүүлэх айлгах тактикийг хакерууд ашигладаг. Жишээлбэл, тухайн илгээсэн линк рүү дараад орсон тохиолдолд таны мэдээллийг бүрэн авах боломжтой гэдгийг анхаараарай. Зөвхөн линк дээр л дарсан хэмээн бодож болохгүй үүнийг дагаад нэр, овог, утасны дугаар, регистрийн дугаарыг тань мэдээд авчихна. Улмаар дээрх мессежинд итгэн, картын дугаар, нууцлалын 3 оронтой тоогоо өгсөн тохиолдолд таны дансанд мөнгөө бүгдийг авах боломжийг халдлага үйлдэгч этгээдэд олгож байна гэсэн үг. Техник технологийн эрин үед кибер халдлагад орон зай үл хамааран хэн ч хэзээ ч өртөх эрсдэлтэй юм. Дэлхий дээр энэхүү аюулаас 100 хувь хамгаалсан улс гэж үгүй. Тиймээс халдлагаас зөвхөн вирусийн програм суулгаснаар 100 хувь хамгаалагдана гэсэн үг биш. Иргэн таны оролцоо, идэвх чармайлт 95 хувийг бүрдүүлнэ гэдгийг санаарай. Одоогийн байдлаар Монголд 12 төрлийн кибер халдлага бүртгэгдээд байна. Үүнээс хувь хүн рүү чиглэсэн фишинг, албан байгууллага руу чиглэсэн рансомвэйр халдлага түгээмэл байна. “Интермэд” эмнэлэг рүү халдсан тохиолдол нь рансомвэйр халдлага юм. Энэ нь тухайн байгууллагын мэдээллийг барьцаалж, мөнгө нэхдэг байна. Ийм төрлийн халдлага дэлхийн 150 гаруй улсад бүртгэгджээ. Харин фишинг халдлага гэдэг иргэдийн амархан мөнгөтэй болох, азтан болох сэтгэлгээ дээр тоглолт хийн, линкээр өгөөш өгч мэдээлэл авахыг хэлнэ. Тиймээс эрсдэлтэй линк рүү дарж орохгүй байх, хувийн мэдээллээ чанд нууцлах, албан ёсны зөвшөөрөлтэй програм ашиглах нь таныг аливаа эрсдэлээс хамгаална. Халдлага, зөрчлийн талаар мэдээлэл авахыг хүсвэл ЦХИХХЯ-ны харьяа Кибер халдлага, зөрчилтэй тэмцэх нийтийн төвийн 113 дугаарт хандаарай.

УИХ-ын Инновац, цахим бодлогын байнгын хорооны 2024 оны 11 дүгээр сарын 19-ны хуралдаанаар Нийтийн мэдээллийн ил тод байдлын тухай хуулийн хэрэгжилтийн талаарх Цахим хөгжил, инновац, харилцаа холбооны яамны мэдээллийг сонслоо. Уг сонсголтой холбогдуулан гишүүд асуулт асууж, хариулт авлаа. УИХ-ын гишүүн Б.Пунсалмаа: Төрийн байгууллагуудын мэдээлэл хоорондын солилцоо хэр явагдаж байгаа талаарх мэдээллийг сонслоо. Цаасаар заавал баталгаажуулах шаардлагатай байгаа нь яамд хооронд цаасан мэдээлэл солилцох үндэс суурь болоод байгаа тул үүнийг шийдвэрлэх аргыг хайж байгаа юм байна гэж ойлголоо. Тэгэхээр цаасан мэдээллийг ор тас байхгүй болгочихвол мэдээллийн аюулгүй байдлын асуудал хурцаар тавигдах байх. Саяхан кибер аюулгүй байдлын асуудал үүслээ шүү дээ. Ийм эрсдэл байгаа учраас цаасан мэдээллийг дамжуулж байгаа байх. Тийм болохоор үүнийг зогсоох нь зөв шийдэл мөн үү гэж асуумаар байна. Хоёрдугаарт, цахим гарын үсэгт манай улс шилжсэн. Гэхдээ аливаа бичиг баримтыг нотариат дээр заавал очиж цахим гарын үсгээр баталгаажуулсан хэвээр байгаа. Тэгэхээр энэ асуудлыг шийдэх, цаашид сайжруулах ямар боломж байгаа вэ? Гуравдугаарт, кибер аюулгүй байдал дээр бид дорвитой шийдэл гаргаж ирэх цаг нь болсон. Манайх шиг далайд гарцгүй орны хувьд кибер аюулгүй байдлаа чангатгах тал дээрээ давуу байдал бий болгох боломж байгаа. Эдгээр асуудлыг шийдвэрлэх ямар гарц байна вэ? ЦХИХХЯ-ны Цахим хөгжлийн бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулах газрын дарга Б.Бат-Өлзий: Нэгдүгээрт, Нийтийн мэдээллийн ил тод байдлын тухай хуулийн гол зарчмын нэг нь иргэнээс дахин мэдээлэл нэхэхгүй, цаасан болон цахим баримт бичгийг эн тэнцүү гэж үзнэ хэмээн заасан байдаг. Эн тэнцүү гэх зарчим бол хуулиараа хуульчлаад өгчихсөн, одоо хэрэгжиж байгаа зарчим юм. Гол нь Архивын албан хэрэг хөтлөлтийн нийтлэг журмаа шинэчлээгүйн улмаас бичиг баримтаа цаасаар хадгалсаар байгаа. Хэвлэж гаргаж ирээд, тамга дараад хадгалж байгаа гэсэн үг. Та бүхнээс хүсэх гол шийдэл бол Архивын Ерөнхий газрыг нийтлэг журмаа шинэчилж, хуульдаа нийцүүлээч гэсэн шаардлагыг тавих юм. Хоёрдугаарт, цахим гарын үсгээр гэрээ хийх боломж нь үүссэн. Зөвхөн нэг удаа цахим гарын үсгээ баталгаажуулаад өөрийн биеэр очсоноос хойш гэрээ хэлцлүүд цахимаар хийгдэж болж байгаа. Цахимаар хийгдсэн гэрээнүүд цаг хэмнэж байгаагаас гадна цаасаар хийгдсэнээс илүү нууцлал нь аюулгүй гэж үзэж байгаа. Яамны зүгээс тоон гарын үсгийн техник технологийг ирэх оноос шинэчилж, олон улсын аудитыг хийлгэхээр ажиллаж байна. Ингэснээр цахим гарын үсгээр баталгаажсан гэрээнүүд олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдөнө. Кибер аюулгүй байдлын зөвлөлийн Ажлын албаны дарга Ч.Золбаяр: Нийтийн мэдээллийн тухай хуулинд бүх мэдээллийг хариуцаж, боловсруулдаг мэдээлэл хариуцагч гэсэн субъект бий. Тэгэхээр тус хуулийн 6 бүлгийн 6.2-т зааснаар мэдээлэл хариуцагч нь хуульд заасан чиг үүргийнхээ хүрээнд нийтийн мэдээллийг цуглуулах, боловсруулах, ашиглах, удирдан зохион байгуулах, мэдээллийн аюулгүй байдлыг хангах, бусад арга хэмжээнүүдийг авах үүрэгтэй гэж заасан. Мэдээлэл хариуцагч яам, төрийн байгууллагууд бол өөрийн боловсруулсан системийнхээ мэдээллийн аюулгүй байдлыг өөрсдөө хангах ёстой юм. Кибер аюулгүй байдлын хуулиар хуулийн хэрэгжилтийг хангах үүрэг нь ЦХИХХЯ-нд байдаг. Харин хэрэгжилтийг уялдан зохион байгуулах, эрсдэлтэй нөхцөл байдал үүссэн тохиолдолд зохицуулах нь Ажлын албанд харъяалагддаг. Саяхан Кибер аюулгүй байдлын зөвлөл хуралдаад, төр захиргааны байгууллагууд төсвийн болон бүтцийн зохион байгуулалтад онцгой анхаарах шаардлагатай гэсэн тогтоол гаргаад, холбогдох байгууллагуудад хүргүүлсэн байгаа.